كاركرد عرفاني آيروني موقعيت و نمايشي در مثنوي مولوي

يكي از شيوه‌هاي بياني كه در آثار شاعران و نويسندگان ديده مي‌شود، استفاده از آيروني است. منظور از آيروني كلام يا موقعيتي است كه به موجب بروز ناسازگاري ميان مخاطب و گوينده مي‌شود. در اين حالت گوينده مطلبي را بيان مي‌كند يا موقعيتي را به نمايش مي‌گذارد كه برداشت مخاطب با آنچه گوينده انتظاردارد، متفاوت است. در آيروني با دو عنصر اساسي روبه‌رو هستيم: نخست عنصر معصوميت و ديگر عنصر خنده‌آور. معصوميت يا اعتماد بي‌خبرانه بيشتر به قرباني آيروني برمي‌گردد كه معمولاً به آيرونيست اعتماد مي‌كند و قرباني فريب‌كاري يا وانمودكردن وي مي‌شود. عنصر خنده‌آور ار ديگر ويژگي‌هاي اساسي آيروني است. در داستان‌هاي آيرونيكال، شخصيت‌هاي داستان به گونه‌اي با هم مقايسه مي‌شوند كه موجب ايجاد طنز مي‌شود. در اين مقاله چگونگي استفاده مولانا از آيروني‌هاي موقعيت و نمايشي در مثنوي بررسي شده‌است. مولانا با بهره‌گيري از آيروني موقعيت و نمايشي سعي دارد تا مخاطب را در وضعيتي قراردهد كه در عين آگاهي از آيرونيك بودن شرايط، با غافلگير شدن، مفاهيم عميق را بهتر درك كند. كلام آيرونيك اين امكان را براي مولانا فراهم مي‌كند تا در نقطۀ اوج داستان با پيش گرفتن روندي كه مخاطب انتظار ندارد، ضربۀ نهايي را بر او وارد‌كند و مولانا از اين فرصت بهترين استفاده را مي‌كند و به بيان مفاهيم عميق عرفاني و تعليمي خود مي‌پردازد.