گونه‌شناسي گفتارهاي قالبي در چرند و پرند دهخدا

گفتار قالبي‌شده بخشي از يك زبان است كه مي‌تواند حامل معاني و مصاديق متعددي باشد. گفتارهاي قالبي‌شده معمولاً به‌صورت ضرب‌المثل، كنايه، اصطلاحات ‌و زبان‌زدها و بيشتر در زبان محاوره‌ به‌كار مي‌روند و نقش مؤثري در ارتباط‌هاي اجتماعي و گسترش زبان از لحاظ ساختاري و مفهومي دارند و بخشي از هويت، فرهنگ و تاريخ هر جامعه هستند كه شناخت آن‌ها موجب شناخت بهتر فرهنگ، زيرساخت‌ها و تحولات زباني هر جامعه زباني مي‌شود و تحليل آن‌ها در يك متن نيز موجب شناخت بهتر زواياي پنهان و سبك آن متن مي‌شود. در مقالات دهخدا، گونه‌هاي مختلفي از گفتارهاي قالبي وجود دارد كه در بطن هر يك از آن‌ها، مفاهيم عميق اجتماعي، فرهنگي و زباني نهفته است كه شناخت آن‌ها به شناخت سبك و زبان مقالات دهخدا و جامعۀ روزگار او كمك مي‌كند. هدف از پژوهش حاضر كه با روش كيفي (تحليلي ـ توصيفي) انجام مي‌شود، تحليل و بازشناسي گونه‌هاي قالبي‌شده در چرندوپرند دهخدا در سه دسته ضرب‌المثل، كنايه، اصطلاحات‌ و زبان‌زدهاست. اين پژوهش به منظور بررسي كاربرد اين ساخت‌ها در چرندوپرند و تأثير آن‌ها بر زبان و سبك اين مقالات انجام مي‌شود. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي‌دهد كه دهخدا با استفاده از اين ساخت‌هاي قالبي، اوضاع و شرايط جامعۀ خود را ترسيم كرده و مطالبش را با سرعت و در عين حال به‌صورت فشرده و عميق به مخاطب منتقل كرده است. استفاده از اين ساخت‌ها موجب شده تا نثر چرندوپرند به زبان محاوره‌اي نزديك شود. همچنين بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه اصطلاحات ‌و زبان‌زدها (220 مورد)، كنايه (81 مورد) و ضرب‌المثل (51 مورد)، به ترتيب پركاربردترين گونه‌هاي ساخت‌هاي قالبي در مقالات دهخدا هستند.