عقل نحو و نحو عقل جستاري در بيان جايگاه عقل در دستور زبان عربي

موضوع نزاع بر سر دخالت عقل در دستور زبان عربي و يا كنارگذاشتن آن،همچون ديگر ساحت هاي معرفتي بشر فراز و فرودهاي بسياري داشته است. در »عقل نحو « به دنبال نگاه پديدارشناسانه به »نحو « هستيم و ميخواهيم بدانيم اين ابزار چگونه خود را در معرض نگاه ديگران قرار ميدهد و چه انتظاري از آنان دارد. اما در »نحو عقل « ميخواهيم بدانيم عقل زباني در حوزه دستور زبان عربي از ما چه ميخواهد.غربيان در رويكرد معاصر خود به دستور زبان از سه منظر »زايشي گشتاري « و »نقشگرايي « و »شناختي « به تحليل ساختارهاي جمله پرداخته اند. با همين سه رويكرد سعي كرده ايم از جايگاه قوه خرد در دستور زبان عربي بگوييم. در اين نوشتار از اين گفته ايم كه آيا قوه تحليلگر عقل بايد از جايي ديگر به كمك گرفته شود يا آن كه سرشت زبان عربي با اين نيرو همزاد است. ويژگيهاي »اصل و فرع « و »محتمل و قطعي « و »اعراب « و »قالب « و مساله »عامل و معمول « و »معنا « همگي بي حضور عقل خاموش و گنگ اند! تكنيك هاي ساخت جمله در پيوندي تنگاتنگ با عناصر تشكيل دهنده يك ارتباط كلامي قرار دارند. رمزگشايي از نحوه ارتباط ميان ساختار جمله و عوامل فرازباني، كار قوه اي تحليل گر است. و بدين ترتيب با حضور طبيعي عقل، ابزار صرف و نحو از حالت توصيفي صرف خارج مي شود و حالت استدلالي به خود مي گيرد!