بررسي تقابل‌هاي هم‌جوار در دو منظومۀ خسرو و شيرين و ليلي و مجنون نظامي

تقابل‌هاي هم‌جوار، اصطلاحي است در پيوند با علم معاني نحو. اين اصطلاح كه همنشيني دو ركن متقابل است، يكي از هنرهاي پنهان در شعر نظامي بوده كه در اين مقاله براساس نظريه علم معاني نحو سعي شده ساخت‌هاي گوناگون و الگوهاي متعدّد آن بررسي و تحليل گردد. ازجملۀ اين الگوهاي تقابلي عبارت‌اند از: تقابل‌هاي هم‌جوار در يك جمله با هويت دستوري يكسان، تقابل‌هاي هم‌جوار با هويت دستوري ناهمسان، تقابل‌هاي عطفي و غيرعطفي، موسيقي تقابل‌هاي هم‌جوار، ساختار تصويرهاي ادبي با استفاده از تقابل و... . همراهي اين الگوها با ديگر عناصر بلاغي و زيبايي‌شناسي، بر ظرفيت معنايي و حسن بلاغي آن‌ها مي‌افزايد. اين گونه‌گوني موجب پويايي بيشتر شعر نظامي از جهت بلاغي، زباني و معنايي شده ‌است. فراروي از تقابل‌هاي دوگانه كه به سه صورت واژگون كردن ارزش‌ها، نفي تقابل‌ها و جمع تقابل‌هاست، از موارد بسيار مهم تقابلي در شعر نظامي براي بيان معناي موردنظر مي‌باشد. در اين پژوهش، تقابل‌هاي هم‌جوار معرفي گرديده و ساختار نحوي، به‌ويژه بلاغي ابياتي كه شامل اين هنر هستند، در دو منظومۀ خسرو و شيرين و ليلي و مجنون نظامي تحليل زيباشناسي شده‌اند.