بازتاب فرضيهٔ هيئت بطلميوسي در آثار متكلمان اماميه دربارهٔ مسئلهٔ عرش و كرسي

Reflection of Ptolemy's Hypothesis in the Works of Imami Theologians on the Issue of Throne and Seat

هيئت بطلميوسي يكي از ديدگاه‌هاي مشهور در بحث اخترفيزيك و كيهان‌شناسي است كه در قرن سوم ه.ق. و با ترجمه متون تمدن يوناني‌هلني، وارد جامعه مسلمانان شده و تا اواسط قرن سيزدهم ه.ق. در مباحث جهان‌شناسيِ برخي از مكاتب كلامي تأثير گذاشت. از جملهٔ اين تأثيرگذاري‌ها مي‌توان به تلاش براي جاي‌دادن عرش و كرسي، كه در بحث جهان‌شناسي اسلامي محيط بر هفت‌آسمان معرفي شده بود، در ميان افلاك ادعاييِ هيئت بطلميوسي اشاره كرد. در ظاهر، مفاد هيئت بطلميوسي، جايگاه عرش و كرسي و كاركردهاي آن در جهان‌شناسي اسلامي را در معرض پرسش قرار داده بود و لازم بود مكاتب اعتقادي و متكلمان مسلمان ديدگاه خود دربارهٔ مطابقت‌داشتن يا نداشتن ديدگاه اين هيئت با آموزه‌هاي اسلامي دربارهٔ عرش و كرسي را اعلام مي‌كردند. اين پژوهش با روش توصيفي‌تحليلي، چگونگي مواجههٔ متكلمان اماميه با هيئت بطلميوسي در مسئلهٔ كلامي عرش و كرسي را تحليل كرده و به اين نتيجه رسيده است كه فيلسوف‌متكلمان، يعني متكلماني كه رويكرد فلسفي داشته‌‌اند، همراهي بيشتري با هيئت بطلميوسي در تطبيق‌دادن آموزه‌هاي اسلامي درباره عرش و كرسي با هيئت بطلميوسي داشته‌اند، در حالي كه متكلمان نص‌گرا و عقل‌گرايِ غيرفلسفي، در بحث عرش و كرسي اگرچه مخالفتي با هيئت بطلميوسي اظهار نكرده‌اند، اما همراهي ملموسي با اين هيئت از خود نشان نداده‌اند.

Ptolemaic system is one of the famous theories in astrophysics and cosmology that entered the Muslim community in the third century A.H. through the translation of the texts of Greek-Hellenic civilization and influenced the cosmology of some theological schools until the middle of the thirteenth century AH. Among these influences is the attempt to place Arsh (throne) and Korsi (seat), which according to Islamic cosmology surround the seven heavens, among the alleged planets of Ptolemy. Apparently, the content of the Ptolemy's hypothesis questioned the position of the Arsh and Korsi as well as their functions in Islamic cosmology, and hence it was necessary for Muslim schools of thought and theologians to state their views on whether the hypothesis conformed to the Islamic teachings on the Arsh and Korsi. Using a descriptive-analytical method, this study analyzed how the Imami theologians faced the Ptolemy's hypothesis in the theological issue of the Arsh and Korsi, and concluded that the philosopher-theologians, i.e. theologians who had a philosophical approach, have made greater efforts to reconcile the Islamic teachings of the Arsh and Korsi with the hypothesis. However, although non-philosophical textualist and rationalist theologians have not opposed Ptolemy's hypothesis about the Arsh and Korsi, they have not shown tangible support for it.