تحليل ساختاري-كاركردي مورفولوژي شهري تحت تاثير رانت حاصل از اقتصاد نفتي (مطالعه موردي: شهر زنجان)

Structural-Functional Analysis of Urban Morphology under the Influence of Rents from the Oil Economy (Case Study: Zanjan City)

مقدمه: برنامه ريزي اقتصادي مبتني بر نفت يكي از عوامل اساسي است كه مكانيزم ها و مناسبات اقتصادي و كالبدي شهري را متأثر مي سازد. اين شيوه مديريت فضا ممكن است به افزايش فعاليت‌هاي سوداگرانه، عدم تخصيص بهينه منابع و بي توجهي به ابعاد اجتماعي-فرهنگي و نگاه صرفا كالبدي و كاركردگرايانه به فضاي شهري و مورفولوژي حاصل از آن منجر ‌شود. روش: جا اين مقاله با روش توصيفي-تحليلي، در پي بررسي ميزان تاثير اقتصاد رانتي در تحولات مورفولوژيكي شهر زنجان است. گردآوري داده‌ها با مطالعات ميداني و كتابخانه اي انجام شد. جامعه آماري با روش كوكران 384 نمونه است. براي تحليل داده از آزمون تك نمونه ايT، فرآيند تحليل سلسله مراتبي(AHP) و رويكرد تحليل اثرات متقابل تعاملي با نرم افزار SPSS، Expert Choice و Scenario Wizard استفاده شد. يافته ­ها: يافته ها نشان داد كه اقتصاد نفتي در مديريت متمركز كشور و تاثير آن در شهر زنجان در قالب تغييرات كاربري اراضي، نابرابري اقتصادي-اجتماعي و عدم تعادل فضايي، منجر به شكل گيري مورفولوژي شهري ناپايدار شده است. مويد اين مطلب، ضريب وزني شاخص هاي موثر بر تحولات مورفولوژي شهر زنجان برابر 24/06= tبا آزمون T است و شاخص كالبدي با امتياز (25/53 = t) بيش‌ترين تاثيرپذيري را داشته است. نتيجه­ گيري: با استفاده از رويكرد اثرات متقابل تعاملي، سناريوي سوم با ضريب تاثير17 و ارزش ثبات1، با تاكيد بر شاخص خيابان بندي شهري؛ نابرابري فضايي؛ تسهيلات دولت طبق نياز شهروندان؛ سرمايه‌گذاري دولت در توسعه كالبدي شهر و وجود كاربري‌هاي ناسازگار، بمنظور تحولات سازنده مورفولوژي شهري انتخاب شد.

Introduction: Oil-based economic planning is one of the key factors influencing urban economic and physical mechanisms and relationships. This way of managing space may lead to increased business activities, lack of optimal allocation of resources, and disregard for socio-cultural dimensions and a purely physical and functionalist view of urban space and the resulting morphology. Method: This descriptive-analytical study aims to investigate the impact of rent economy on morphological changes in Zanjan. Data collection was done through field and library studies. The whole city of Zanjan with a population of 430871 has a statistical population. By Cochran method, 384 samples were selected. For analysis, one-sample T-test, Hierarchical Analysis Process (AHP), and interactive interaction analysis approach were used with SPSS, Expert Choice and Scenario Wizard software. Results: The findings showed that the oil economy in the centralized management of the country and its impact on the city of Zanjan in the form of land use changes, socio-economic inequality; and spatial imbalance, has led to the formation of unstable urban morphology. To confirm this, the weighted coefficient of the indicators affecting the morphological developments of Zanjan city is equal to 24.06 = t with the T test. an‎d the physical index with the score (25.53 = t) had the most impact. Conclusion: With using the interactive interaction approach, the third scenario with a total impact factor of 17 and an equal stability value of 1 with emphasis on street indexing and urban skeleton; spatial inequality; government facilities according to citizens' needs; an‎d the existence of maladaptive and intrusive applications has been chosen as the optimal scenario for constructive transformations of urban morphology.