مطالعه فني تركيبات شيميايي لعاب‌ كاشي‌هاي معرق قبه سبزكرمان

Technical study of chemical compounds in the glaze of the tiles in the Green dome of Kerman

شناسايي مواد و مصالح به كار رفته در ساخت و تزئينات بنا براي تكميل مباحث يك اثر تاريخي و مرمت آن از اهميت بالايي برخوردار است. يكي از بناهايي كه به عنوان يك بناي بارز و با ارزش نياز به مطالعه اي در اين زمينه دارد، قبه سبز كرمان است كه تاكنون مطالعه فني روي كاشي هاي معرق آن صورت نگرفته است. كاشي هاي اين بنا به رنگ هاي سياه، لاجوردي، سفيد، فيروزه اي، زرد و سبز مي باشند. اين پژوهش در حوزه تحقيقات كاربردي جهت شناخت بهتر معماري گذشته و فنون ساخت آرايه هاي معماري صورت گرفته است. در راستاي رسيدن به هدف، از روش بررسي ميكروسكوپ الكتروني روبشي مجهز به آناليز تفكيك انرژي پرتوي ايكس براي شناسايي عناصر لعاب و پتروگرافي بدنه در نمونه هاي مورد مطالعه استفاده شده است. نتايج نشان مي دهد كه رنگ مشكي لعاب ناشي از وجود موادي چون منگنز در لعاب است. رنگ لعاب فيروزه اي از كنار هم قرارگيري تركيبات مس در لعاب غني از عناصر قليايي مانند پتاسيم حاصل شده، همچنين آنتيموانات سرب، اكسيد آهن و سولفات كادميوم عامل رنگ لعاب زرد و اكسيد قلع و سولفات قلع در لعاب سربي عامل رنگ سفيد مي باشد. همچنين رنگ لاجوردي به واسطه اكسيد كبالت و سولفات كبالت ايجاد شده است و عامل رنگ سبز لعاب وجود سولفات مس و آهن است. آناليز پتروگرافي، آناليز XRD و XRF جهت شناسايي كيفي كاني ها ، فازهاي موجود و آناليز عنصري 4 نمونه بدنه كاشي، نشان مي دهد كه از كوارتز به عنوان پركننده استفاده شده است و در بدنه ها خاك هاي آهكي وجود دارد. نتايج پتروگرافي و XRD بيسكويت كاشي، حاكي از محيط پخت اكسيداسيون و دماي پخت كمتر از 800 درجه براي سه نمونه BL ,B-2 و B-4 و دماي بالاي 850 براي نمونه G-4 است.

Identifying the materials used in the construction and decoration of the building is of great importance to complete the discussion of a historical monument and its restoration. One of the buildings that need to be studied in this field as a prominent and valuable building is the green dome of Kerman that its mosaic tiles are known as the oldest mosaic tiles in Iran. an‎d so far no study has been done on them. The colors of the tiles of this building are black, azure, white, and turquoise, yellow and green. This research has been done in the field of applied research to better understand the architecture of the past and the techniques of making architectural decorations. In order to achieve the goal, has been used the method of scanning electron microscopy equipped with X-ray energy separation analysis to identify glaze elements and body petrography in the studied samples. The results show that the black color of the glaze is due to the presence of substances such as manganese in the glaze. The turquoise glaze color is obtained by combining copper compounds in the rich glaze in alkaline elements such as potassium. Also, lead antimony, iron oxide and cadmium sulfate cause yellow glaze and tin oxide and tin sulfate in white glaze cause white color. The azure color is also caused by cobalt oxide and cobalt sulfate, and the green color of the glaze is due to the presence of copper sulfate and iron. Petrographic analysis, XRD and XRF analysis for qualitative identification of minerals, existing phases, and elemental analysis of 4 samples of the tile body, shows that quartz has been used as a filler and there are calcareous soils in the bodies. Petrographic and XRD results on tile biscuits indicate oxidation baking environment and baking temperature less than 800 degrees for three samples BL, B-2, and B-4 and temperature above 850 for sample G-4.