تحليل فقهي- اقتصادي مباني، اصول و چارچوب كلان نظام پولي اقتصاد اسلامي

A Jurisprudential and Economic Analysis of the Foundations, Principles and General Monetary System of Islamic Economics

در طول تاريخ، علم اقتصاد ازلحاظ نظري سه سؤال مبنايي و مرتبط با يكديگر در حوزه پول وجود داشته است كه هر نظريه پولي سعي كرده پاسخ ­هاي مناسب براي آنها ارائه كند. اين سه سؤال عبارت‌اند از: 1- پول چيست؟- 2- منشأ پول چيست يا چگونه وارد جامعه مي‌شود؟- 3- پول چگونه ارزش به‌دست مي‌آورد يا آن را از دست مي‌دهد؟؛ در اقتصاد متعارف دو نحله و مكتب پولي «متاليست ­ها (فلزگرايان[i])» و «چارتاليست­ ها[ii]»، سعي كرده ­اند با مباني و اصول نظري خويش به اين سؤالات پاسخ دهند. در اين مقاله سعي شده است با استفاده از مباني، اصول و چارچوب كلان نظام پولي اسلامي از منظر اقتصاد اسلامي به اين سؤالات پاسخ داده شود. بدين‌منظور ابتدا با استفاده از روش­هاي معتبر فقهي اعم از فقه معاملات و فقه نظام مبتني‌بر چارچوب اقتصاد اسلامي، مباني، اصول و چارچوب كلان نظام پولي اسلام تبيين شده و سپس با توجه به آنها به سؤالات مذكور پاسخ داده شده است. نتايج تحقيق نشان مي­ دهد كه در نظام پولي اسلامي، اولاً هرآنچه كه بتواند وظايف پول را ايفا كند و از نظر مردم (عرف) مورد قبول واقع شود، مي ­تواند نقش پول را در نظام اقتصادي ايفا نمايد ولي حكومت اسلامي حسب وظيفه و جايگاهي كه دارد، در صورت انحراف مصاديق پول از شروط و موازين شرعي، تأييد و اعتبار خويش را از پول الغا مي­ نمايد؛ ثانياً در خصوص ارزش پول، بايد گفت كه پول يا بايد ارزش ذاتي داشته يا مابه‌ازاء ارزشمندي در عالم واقع داشته باشد تا با اصول و مباني نظام پولي تطابق داشته و بتواند در مقام مبادلات و معاملات مورد استفاده قرار گيرد.

Throughout the history of economics there have theoretically been three fundamental and interrelated questions in the field of money: 1) What is money 2) What is the source of money or how does it enter society? 3) How does money gain or lose value? In conventional economics, the two branches of monetary school, namely metallism and chartalism have tried to answer these questions using their theoretical foundations. In this article, we have tried to answer the questions from the perspective of the principles and general framework of the Islamic monetary system. For this purpose, first, with the help of valid jurisprudential methods including transactional jurisprudence and systemic jurisprudence based on the framework of Islamic economics, the principles and general framework of the Islamic monetary system are explained and then the above questions are answered. The research results show that in the Islamic monetary system, firstly, anything that can fulfill the functions of money and wins people’s acceptance can play the role of money, but in case of deviations of the instances of money from Sharia, the Islamic government is bound to revoke its approval. Secondly, concerning the value of money, it should be said that money must either have intrinsic value or some valuable extrinsic equivalent in order to comply with the principles and foundations of the monetary system and be used in transaction.