تحليل جنبش مشروطه در چارچوب نظريه‌هاي گذار به دموكراسي: نخبگان مصالحه‌جو

Analyzing the Constitutional Movement in the Framework of Theories of Transition to Democracy: The Compromising Elite

جنبش مشروطه، زمينه ورود ايران به مناسبات نوين سياست در دوراني جديد را فراهم نمود، كه مي‌توانست به شكل‌گيري يك حكومت دموكراتيك بيانجامد؛ اما اين جنبش از همان ابتدا با مشكلات و موانعي اساسي در دستيابي به دمكراسي مواجه گرديد. بر اين اساس، اين پژوهش در پي پاسخگويي به اين پرسش بوده است كه «در چارچوب نظريه‌هاي گذار به دموكراسي، چگونه فقدان نخبگان مصالحه‌جو در دوران جنبش مشروطه، به برقراري مجدد استبداد و عدم نهادينه شدن توسعه سياسي، منجر شده است؟» در پي پاسخ‌يابي به اين سئوال اساسي، اين فرضيه مطرح گرديد كه «فقدان نخبگان مصالحه‌‌جو در حل منازعات سياسي در هنگامه جنبش مشروطه، زمينه غلبه رويكردهاي حذف و طرد در فرهنگ سياسي نخبگان را فراهم نموده و در نتيجه منجر به بازتوليد استبداد و مانع نهادينه شدن توسعه سياسي شده است.» پژوهش‌حاضر با بهره‌گيري از نظريه‌هاي گذار به دموكراسي، به‌ويژه نسل‌سوم اين نظريه‌ها، يعني نظريه‌ي نخبگان مصالحه‌گراي اشميتر و اودانل، تحولات سياسي و اجتماعي دوران مشروطه را توصيف و تحليل نموده است. نظريه‌ي يادشده، اصلي‌ترين نقش را در فرايند دست‌يابي به توسعه‌سياسي، به نخبگان سياسي مي‌دهد و مهم‌ترين تاكتيك را بسط مصالحه ميان تمام نخبگان سياسي حاكم و اپوزيسيون مي‌داند. از اين بررسي، اين نتيجه‌گيري حاصل مي‌شود كه، به دليل فقدان رويكرد مصالحه‌گرايانه ميان نخبگان ‌سياسي حاكم و اپوزيسيون، جنبش مشروطه به استقرار و تثبيت نظم سياسي مطلوب نيانجاميده‌ است.

The constitutional movement paved the way for Iran to enter into new political relations in a new era, which could lead to the formation of a democratic government; but from the very beginning, this movement faced major problems and obstacles in achieving democracy. Accordingly, the study seeks to answer the question, "In the context of theories of transition to democracy, how did the lack of compromising elites during the constitutional movement lead to the re-establishment of tyranny and the non-institutionalization of political development? To answer this fundamental question, it was hypothesized that "the lack of compromising elites in resolving political disputes during the constitutional movement, paved the way for the elimination and exclusion approaches in elite political culture, thus reproducing tyranny and hindering the institutionalization of political development. The present study has described and analyzed the political and social developments of the constitutional period, using theories of transition to democracy, especially the third generation of these theories, the theory of the conciliatory elites of Schmidter and O'Donnell. This theory gives the main role to the political elites in the process of achieving political development and considers the most important tactic to be the expansion of compromise between all the ruling political elites and the opposition. From this study, it is concluded that, due to the lack of a conciliatory approach between the ruling political elites and the opposition, the constitutional movement has not led to the establishment and consolidation of the desired political order.