طبيعت به مثابه بنيان براي اخلاق و نسبت آن با فطرت از منظر صدرالمتالهين شيرازي

Disposition as the Firm Foundation for Moral Characteristics and its Relationship with the Innate Consciousness from Mulla Sadra’s Perspective

در نظرية اخلاقي قانون طبيعي از ديدگاه ملاصدرا، طبيعت به مثابه بنيان براي اخلاق تلقي مي‌گردد. ملاصدرا طبيعت را با نظر به ابعاد وجودي انسان ترسيم مي‌كند و تمام استعدادهاي انسان را اعم از قواي حيواني و انساني، مدّ نظر قرار مي‌دهد. با مبتني شدنِ اخلاق بر اين طبيعت - كه از ديدگاه صدرا داراي تقدس، تحرك ذاتي و هدفمند است- در حقيقت، اخلاق بر شاكلة وجوديِ انسان بنا مي شود و رابطة دو سويه ميان اين دو برقرار است و همسان با سيال و ذومراتب بودن طبيعت انسان، داراي تحرك و سيلان خواهد بود. اين معناي طبيعت شباهت زيادي با فطرت اصطلاحي به معناي بينش‌ها و گرايشات ذاتي انسان دارد كه ممكن است با آن يكسان تلقي گردد. سؤال اصلي تحقيق اين است كه طبيعت به معناي مذكور چه رابطه‌اي با فطرت و محتويات فطري دارد و آيا اساساً از هم متمايزند؟ يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه گرچه ميان طبيعت و فطرت وجوه تشابه زيادي است و در موارد متعددي به يك معنا به كار مي‌روند، ولي اساساً اين دو متمايز از هم‌اند و رابطه آنها به اين نحو است كه طبيعت انسان، بستر رشد و شكوفايي محتويات فطري است و ساختار و شاكله ذاتي انسان، قابليت دريافت و شكوفا نمودن محتويات فطري را دارد. اين مقاله با روش تحليلي-توصيفي تلاش نموده تا با نظر به طبيعت به مثابه بنيان براي اخلاق، تفاوت‌هاي آن را با فطرت و رابطه متقابل آنها را با نظر به معنايي كه ملاصدرا از طبيعت ارائه مي دهد، تبيين نمايد.

Natural disposition is regarded as the foundation for moral characteristics by Mulla Sadra due to the theory of the natural law. Nature for him is all the human characteristics and talents including all human and animal faculties inherent in the human character. By basing morality on this nature - which from Sadra's point of view has sanctity, intrinsic and purposeful mobility - in fact, morality is based on the form of human existence, and there is a two-way relationship between the two. This is equal to the fluidity and hierarchy of human nature. This meaning of nature is similar to the innate consciousness which comprises inherent human insights and tendencies. The main research question is what the relationship between the human disposition and the innate consciousness is and do they differ from each other? The research findings indicate that although there are many similarities between nature and instinct and they are used in the same sense in many cases, but these two are basically different from each other and their relationship is such that human nature is the bedrock for the growth and flourishing of innate consciousness. This essay deals with a clarification of the human disposition as the foundation for moral characteristics, and their relationship with and differences from each other from Mulla Sadra’s perspective.