معرفي نسخۀ خطي «شرح الواصلين» از جمالي اردستاني و بررسي سبكي آن

زمينه و هدف: جمالي اردستاني، شاعر و عارف مشهور قرن نهم در عصر تيموري است كه بالغ بر بيست‌وهشت كتاب و رساله دارد و با وجود كوششهاي انجام‌شده، تاكنون تعداد كمي از آثارش معرفي و تصحيح شده اند. يكي از اين آثار، منظومه اي آميخته به نثر، موسوم به «شرح الواصلين» است كه تعدادي نسخۀ خطي از آن موجود است. ازاينرو هدف اين مقاله، معرفي نسخه هاي خطي شرح الواصلين و بررسي ويژگيهاي سبكي و محتوايي آن ميباشد. در اين پژوهش، جمالي اردستاني و نسخه هاي خطي شرح الواصلين معرفي شده اند و براساس نسخۀ قديمتر، موسوم به «كليات جمالي» كه در سال 1229قمري كتابت شده و به شمارۀ 5052 در كتابخانۀ ملي ملك نگهداري ميشود، ويژگيهاي سبكي و محتوايي آن نيز بررسي شده است. روش مطالعه: به اين منظور پژوهشي به روش توصيفي و تحليلي و با مطالعات كتابخانه اي انجام شده است كه محدودۀ موردمطالعه، شرح‌الواصلين و نسخه هاي خطي آن است. يافته ها: در اين اثر كه تفسيري آميخته از نظم و نثر ميباشد؛ پير جمالي آيات و احاديث و روايات ديني را با اعتقادات عرفاني خود تطبيق ميدهد و در قالب حكاياتي مناسب، آنها را شرح و تفسير و تأويل ميكند. او در ضمن حكايات و تفسيرهاي خود از نظر فكري غالباً به مهمترين مباني و مقامات تصوف، يعني فقر و فناي في الله پرداخته و خود را فاني دانسته است و عشق به پيامبر اسلام و علي (ع) را با تكرار واژۀ حبيب، بارها بيان كرده است. نتيجه‌گيري: اين اثر از نظر ويژگيهاي زباني و ادبي نيز اهميت دارد. اگرچه عصر تيموري، عصر انحطاط نثر و نظم بوده، اما ويژگيهاي سبك خراساني و عروض سنتي را حفظ كرده است. بكار بردن ماضي استمراري با نشانۀ «همي» و استفاده از صورت پهلوي حروف اضافه، كاربرد برخي از واژه هاي كهن در كنار استفاده از برخي افعال با لهجۀ محلي و عاميانه و استفادۀ فراوان از كلمات و تركيبات عربي، نشانۀ علاقۀ شاعر به تداوم استفاده از ويژگيهاي سبك خراساني در پيوند با ويژگيهاي سبك عراقي است. گذشته از ارزش ديني و عرفاني اين اثر، چون به اقتفاي مثنوي مولانا پيش رفته و از وزن و لحن بيان مولانا استفاده نموده است، ميتوان آن را بعنوان نمونۀ تقليد از مثنوي در عصر تيموري، نيز موردمطالعۀ بيشتر قرار داد.