بررسي و تحليل سبك‌شناسي «خمسۀ خواجوي كرماني»

زمينه و هدف: خواجوي كرماني يكي از شاعران نامدار ايران در قرن هشتم است كه با سرودن منظومه هاي داستاني و غنايي به تقليد از نظامي پرداخت. در اين مقاله به بررسي ويژگيهاي سبكي در خمسۀ خواجو در سه سطح زباني، ادبي و فكري پرداخته شده‌ است. روش مطالعه: اين پژوهش كه به شيوۀ تحليل محتوا و كتابخانه اي انجام شده است، به بررسي ساختار و مهمترين ويژگيهاي سبك‌شناسي خمسۀ خواجوي كرماني در سه سطح فكري، ادبي و زباني ميپردازد. يافته‌ها: خواجوي كرماني شاعري درجه‌اول و جزو نوابغ ادب فارسي محسوب نميشود ولي در برخي موارد شاعري مبدع است و ابيات نادر و بديع زيادي در خمسه‌اش ديده ميشود. او شاعري است كه براي نوآوري در شعر و كاربرد ترفندهاي بياني و بديعي، بسيار تلاش ميكند و چندان به احساس و عاطفه در اشعارش توجهي ندارد، به همين دليل اشعارش چندان مورد پسند قرار نگرفته است. بنابراين يكي از مهمترين خصوصيات اشعارش، كاربرد فراوان صنايع و متصنعانه بودن لفظ و زبان شعر وي است. باوجود اين زبان وي ساده و روان است، اما گاه اصرار بر نوآوري و خلق مضامين جديد، شعر وي را بسمت تكلف و تصنع ميكشاند. نتيجه‌گيري: در ميان صناعات لفظي بيشتر به جناس و در ميان صناعات معنوي بيشتر به تلميح و مراعات نظير و تضاد علاقه نشان داده است. خواجو تشبيهات و خصوصاً استعارات خود را بدون پيرايه نمي‌آورد و همواره آنها را در كنار ديگر عناصر خيال استفاده ميكند. مجاز در خمسۀ او چندان جنبۀ هنري ندارد و كنايات در خمسۀ او عموماً تكراري است و اگر كاربرد آنها سبب زيبايي خاصي شود، بعلت چگونگي بكار گرفتنشان در ساختار بيت است. خمسۀ خواجو عصارۀ فرهنگ و تمدن ايراني - اسلامي را بنمايش ميگذارد و خواجو آگاه از علوم و فنون ادبي، حكمت و نجوم و مسلّط بر علوم ديني از جمله روايت احاديث است، به همين دليل اشعار او نيز سرشار از تلميحات و اشارات متنوع است. همچنين او شاعري عارف‌مسلك و راوي داستانهايي است كه در آنها عشق مايۀ اصلي و محرّك نخستين است و در كنار داستانهاي عاشقانه و مضامين خاص آن، به ادبيات تعليمي و اخلاقيات و عرفان نيز پرداخته است.