تحليل مقايسه اي موضوع، واژه ها و نحو دعاها و نفرينهاي شاهنامه (مطالعۀ موردي داستانهاي رستم و اسفنديار و كاموس كشاني)

زمينه و هدف: شاهنامه يكي از مهمترين آثار هويتي و تاريخي ايرانيان است كه از ابعاد مختلف اسطوره شناسي، داستاني، بلاغي و سبك شناسي قابل بررسي است. آنچه شاهنامه را از ديگر آثار هم عصرش متمايز ميكند، سبك شخصي فردوسي است. در كتب و مقالات بسياري به سبك خراساني پرداخته شده اما سبك شخصي فردوسي كمتر مورد توجه بوده است. در اين پژوهش براي شناخت سبك فردوسي و درك توانايي او در آفرينش ديالوگها، دو گفتمان متضادّ بشر يعني دعا و نفرين، كه از مظاهر بروز عواطف و احساسات آدمي در شرايط و موقعيتهاي مختلف است و ريشه در غم و شادي انسان دارد، بررسي شده است. روش مطالعه: اين پژوهش نظري است و به شيوۀ توصيفي-تحليلي انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دو داستان رستم و اسفنديار و كاموس كشاني از شاهنامۀ فردوسي به كوشش سعيد حميديان است كه نشر قطره آن را منتشر نموده است. يافته ها: گزاره هاي دعايي در اين دو داستان 18 بيت و گزاره هاي نفريني 19 بيت است. بدين ترتيب در آغاز، محتواي گزاره هاي دعايي و نفريني از ميان ابيات استخراج و طبقه بندي شده است. مضمون دعاهاي شاهنامه بيشتر طلب شادي و آرامش، غلبه بر دشمنان، آرزوي طول عمر و بهشت است و نفرينها نيز شامل درخواست نابودي دشمنان، نفرين كائناتي و شِكوه هاي نفرين گونه اند. نفرين واقعي كه همان درخواست نابودي دشمنان است، در موقعيت خشم و عصبانيت و عموماً در صحنۀ نبرد بروز پيدا ميكند ولي نفرين كائناتي و شِكوه هاي نفرين گونه در موقعيت غم و اندوه بروز و ظهور دارند. پس از بررسي محتوايي دعاها و نفرينها، با روش توصيفي - تحليلي واژه ها، افعال، نحو و الگوي چينش جملات در هر دو نوع از گزاره ها توصيف شده است. نتيجه گيري: فردوسي در چينش اجزاي جمله از يك الگوي خاص تبعيت نكرده اما با بررسي و تحليل داده ها، عبارتهاي كليدي و تكرارشده اي يافت ميشود كه فردوسي در ترسيم دو موقعيت دعا و نفرين از آنها استفاده كرده است. در گزاره هاي دعايي، عبارتهاي كليدي و مكرّر «بي تو مباد»، «دور بودن از» و «انوشه بدي» ديده ميشود و در گزاره هاي نفريني عبارت «مه+ ...+ فعل دعايي+ مه+...(باد)» تكرار شده است. همچنين در اين پژوهش مشخص شده است كه كنايه در دعا و نفرين بعنوان پررنگترين آرايۀ ادبي موجب بلاغت بيشتر گزاره هاي دعايي و نفريني است.