مقايسه مدرسه كلامي ماوراء النهر با مكتب كلامي كوفه و قم تا قرن پنجم هجري

Comparison of Transoxiana (Mawara ul nahr) Theological School with Kufa and Qom Theological School up to the fifth century AH

كلام اماميه را در موقعيت‌هاي جغرافيايي متفاوت و همچنين به لحاظ تاريخي مي‌توان مورد بررسي قرار داد. بر اين اساس و با هدف اين ‌كه پژوهشي در مورد مقايسه ديگر مكاتب كلامي با مدرسه كلامي ماوراء النهر سامان نيافته است، اين نوشتار مورد بررسي قرار گرفته است. مكتب كلامي كوفه و قم به دليل جايگاه ويژه‌اي كه در مكاتب كلامي دارند و به خاطر تأثير و تأثراتشان با حوزة ماوراء النهر انتخاب شده است. اين پژوهش به روش مقايسه‌اي و تحليلي نشان مي‌دهد كه اين مكاتب به لحاظ انديشه‌هاي مشترك برخي عالمان و راه يافتن جريان‌هاي فكري و تأثيرگذار اين عالمان به ماوراء النهر داراي اشتراك بوده و از جهت تعامل با اهل سنّت و جهت‌گيري معتدلانه و رويكرد تقريبي حوزة ماوراء النهر از همديگر متمايز مي‌شوند. همچنين مشخص گرديد بيشترين نقاط اشتراك مدرسه ماوراءالنهر با مكتب قم بوده است؛ با اين وجود، عدم گرايش به انديشة نظرية سهو النبي از سوي برخي شاگردان ابن وليد همچون «حيدر بن محمّد بن نعيم سمرقندي» و «جعفر بن علي بن احمد قمي» در ديار ماوراء النهر و همچنين عدم همراهي با جريان فكري سعد اشعري در ماوراء النهر كه مقابل جريان فكري هشام بن حكم بوده است، از نقاط افتراق اين دو مكتب مي‌باشد.

Imamites Theology can be studied in different geographical locations as well as historically. On this basis, and with the aim of not conducting research on the comparison of other theological schools with the Transoxiana (Mawara ul nahr Theological School, this article has been reviewed. The theological schools of Kufa and Qom have been selected because of their special place in theological schools and because of their contribute and influences with the transatlantic field. This research shows by comparative and analytical method that these schools have in common in terms of the common thoughts of some scholars and the way of intellectual and influential currents of these scholars to the other side of the river and in terms of interaction with Sunnis and moderate orientation from the east. They are different from each other. It was also found that most of the commonalities of Transoxiana school were with Qom school; However, the reluctance of some of Ibn Walid's students, such as Haidar ibn Muhammad ibn Naeem Samarqandi and Ja'far ibn Ali ibn Ahmad Qomi, to disregard the theory of the Prophet's mistake, as well as their lack of support for Sa'd al-Ash'ari Al-Nahr, which was opposed to the current of thought of Hisham Ibn Hakam, is one of the points of difference between the two schools.