تدوين مدل رفتاري تصميم‌گيري سرمايه‌گذاران فردي در بازار سرمايه ايران

Developing a Behavioral Model of Individual Investors’ Decision-making in the Iranian Capital Market

هدف فرايند تصميم گيري انسان پيچيده است و تحت تاثير عوامل مختلفي قرار مي گيرد. تصميم گيري احساسي سرمايه گذاران، انحراف قيمت سهام از قيمت هاي واقعي را به دنبال دارد و به قيمت گذاري نادرست سهام و درنتيجه سرمايه گذاري ناكارآمد منجر مي شود. مالي رفتاري در پاسخ به انتقادهاي وارده به نظريه هاي مالي سنتي، تلاش مي كند تا با در نظر گرفتن اين واقعيت كه سرمايه گذاران به طور كامل منطقي نيستند و سويه هاي رفتاري بر تصميم هاي آنان اثر مي گذارد، ناهنجاري هاي موجود در بازارهاي مالي را توضيح دهد. با توجه به ضرورت موضوع و نبود مدل جامعي كه عوامل اثرگذار بر تصميم گيري سرمايه گذاران را در محيط بومي بازار سرمايه ايران نشان دهد، پژوهش حاضر به تدوين اين مدل پرداخته است. روش در پژوهش حاضر، از روش نظريه داده بنياد چندوجهي استفاده شده است. براي گردآوري داده ها، مصاحبه هاي نيمه ساختاريافته عميق با خبرگان حرفه ترتيب داده شده است. جامعه آماري پژوهش حاضر، سرمايه گذاران فردي فعال در بازار سرمايه ايران هستند. فرايند انجام مصاحبه، تجزيه و تحليل آن ها و ارايه مدل، از اسفند 1397 آغاز شد و تا پايان سال 1399 ادامه يافت. از مصاحبه هاي انجام شده با خبرگان، در نهايت 67 مقوله اصلي و 218 مفهوم استخراج شد كه مدل كلي پژوهش را شكل داد. يافته ها: يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه عوامل علي اثرگذار بر تصميم گيري سرمايه گذاران عبارت اند از: پشيمان گريزي، طمع، ترس، ناهماهنگي شناختي، اثر شهرت، لنگر ذهني، خوداسنادي، زيان گريزي، لذت قمار، تفكر سرمايه گذاري، رفتار توده اي، داشتن بيش نگري، نماگري، هيجان كاذب، اعتمادبه نفس كاذب، تعصب به گذشته، تازه گرايي، حسابداري ذهني، توانمندپنداري، عدم تقارن معاملاتي، خطاي شباهت، اثر كهربايي، توهم قمارباز، انگيزه، افق زماني، اثر سود اوليه، تجربه، سن، جنسيت و تحليل. نتيجه گيري: بر اساس نتايج پژوهش، سرمايه گذاران فردي مي توانند با پياده سازي راهبردهاي ارايه شده، از طريق شناسايي و كاهش سويه هاي ذهني خود، كيفيت تصميم گيريشان را بهبود بخشند و تصميم هاي سرمايه گذاري كاراتري اتخاذ كنند. اين راهبردها عبارت اند از: خودشناسي، يادداشت برداري، دانش بازار سرمايه، تمركز، كلي نگري، صبر، پذيرش و بررسي اشتباه ها، خوداتكايي، مشورت، انتقادپذيري، انعطاف ذيري، مطالعه، متنوع سازي و حواس پرتي.

Objective: The human decision-making process is complex and influenced by various factors. Investors' emotional decisions cause stock prices to deviate from real ones, leading to incorrect stock pricing and consequently inefficient investment. In response to criticisms of traditional financial theories, behavioral finance seeks to explain the anomalies in financial markets by considering the fact that investors are not entirely rational and their behavioral biases influence their decisions. Due to the necessity of the subject and the lack of a comprehensive model that shows the factors influencing the decision-making of investors in the Iranian capital market, the present study developed this model. Methods: The multi-grounded theory method was used in the current study. In-depth semi-structured interviews with professional experts were arranged to collect data. The statistical population of the present study included individual investors active in the Iranian capital market. The process of conducting interviews, analyzing them, and presenting the model started in March 2019 and continued by the end of 2021. Finally, 67 main categories and 218 concepts were extracted from conducted interviews that formed the overall model of the research. Results: Causal factors which influence investors’ decision making include: regret aversion, greed, fear, cognitive dissonance, reputation, anchoring, self-attribution biases, loss aversion, gambling pleasure, investment thinking, herding behavior, endowment bias, representativeness biases, false excitement, overconfidence biases, hindsight bias, regency bias, mental accounting, illusion of control bias, trading asymmetry, similarity error, magnet effect, gambler's fallacy, motivation, time horizon, first profit effect, experience, age, gender, are analyzed. Conclusion: Based on the research results, individual investors can improve the quality of their decision-making and make more effective investment decisions by implementing the presented strategies, and also by identifying and reducing their mental biases. These strategies include self-analysis, note-taking, capital market knowledge, concentration, holistic, patience, acceptance, mistakes review, self-reliance, consulting, openness to criticism, flexibility, study, diversification, and distract