ژاك لاكان و خيال سياسي

ژاك لاكان فيلسوف و روانكاو فرانسوي با خارج كردن روان‌شناسي از حوزه فردي، مفاهيمي را ارائه كرده كه بسيار مورد توجه فيلسوفان و انديشمندان سياسي اجتماعي قرار گرفته‌ است. از مهم‌ترين اين مفاهيم، مفهوم «خيال» است. در اين مقاله تلاش مي‌شود تا با رويكرد واكاوي مفهوم «خيال» (فانتزي) در نظريه لاكان، كاركرد سياسي اجتماعي «خيال» به‌عنوان مفهومي كه از راه خلق گفتمان‌هاي آرمان‌گرا و بسيج‌گر، در خدمت بازتوليد اجتماعي ايدئولوژي زور در ساختارهاي تماميت‌خواه قرار گرفته، با استفاده از روش تحليل گفتمان انتقادي فركلاف بررسي شود. نخست، در بخش چارچوب نظري بيان مي‌شود كه براساس نظريه لاكان سوژه در فرايند سوژگي خود همواره به‌دنبال وصول به تماميت است، تلاشي كه تنها «خيال» دست‌نيافتني است، زيرا تماميت در ساحت واقع قرار دارد؛ جايي كه دست‌نيافتني بوده و نقش «خيال»، تنها پوشاندن اين ناكامي و فروزان نگه‌داشتن شعله ميل است. سپس مشخص مي‌شود كه «خيال»، مفهومي است كه پيش از آنكه فردي باشد، اجتماعي است و مي‌توان بسياري از كنش‌هاي سياسيِ جمعي و به‌ويژه كنش‌هاي آرمان‌طلبانه و توده‌اي را براساس آن تبيين كرد. بر همين اساس، مفسران لاكان طرح همه ايدئولوژي‌ها و مكاتب سياسي براي تشكيل آرمانشهرهاي تماميت‌طلب را، تنها نوعي «خيال» تعبير مي‌كنند كه با سوداي رسيدن به مدينه فاضله‌اي كه اساس آن بر تماميت وحدت و يكپارچگي است، در واقع زمينه‌هاي برقراري تماميت‌خواهي (توتاليتاريسم) را فراهم ‌كنند.