منشاءيابي و ارزيابي خطر بالقوه بوم شناختي برخي فلزهاي سنگين در خاك سطحي اطراف مجتمع دفع و پردازش پسماند جامد شهري آرادكوه تهران

سابقه و هدف: فلزهاي سنگين از شايعترين آلاينده هاي خاك هستند كه از قابليت ايجاد خطر براي سلامت انسان و بويژه كودكان برخوردارند. از اينرو، اين پژوهش با هدف منشاءيابي و ارزيابي خطر بالقوه بوم شناختي عناصر آهن، روي، سرب، كادميم، كروم و نيكل در خاك سطحي اطراف مجتمع دفع و پردازش پسماند جامد شهري آرادكوه تهران در سال 1399 انجام يافت.مواد و روش ها: در اين مطالعه توصيفي، پس از جمع آوري 30 نمونه خاك سطحي از 10 ايستگاه منتخب واقع در مجاور مجتمع آرادكوه و سپس آماده سازي و هضم اسيدي نمونه ها در آزمايشگاه، محتوي عناصر به روش طيف سنجي نوري پلاسماي جفت شده القايي  خوانده شد. همچنين، نسبت به محاسبه سنجه هاي ارزيابي درجه آلودگي خاك، خطرپذيري بالقوه بوم شناختي و خطرپذيري بالقوه بوم شناختي تجمعي اقدام شد. براي شناسايي منابع بالقوه عناصر در نمونه هاي خاك از روش تحليل مؤلفه هاي اصلي  و براي تشخيص گروه بندي عناصر از خوشه بندي سلسله مراتبي  استفاده شد. پردازش آماري نتايج نيز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام يافت.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه ميانگين غلظت عناصر )ميلي گرم در كيلوگرم( در نمونه هاي خاك برابر با 6 / 26651 براي آهن، 7 / 71 براي روي، 7 / 27 براي سرب، 22 / 1 براي كادميم، 3 / 22 براي كروم و 8 / 32 براي نيكل بوده است. از طرفي، كيفيت خاك سطحي منطقه مورد مطالعه بنابر مقادير فاكتور غني شدگي از غني شدگي جزئي تا غني شدگي متوسط به بالا ، بنابر مقادير سنجه آلودگي از آلودگي ناچيز تا آلودگي زياد ، برطبق مقادير سنجه درجه آلودگي در درجه متوسط آلودگي ، برطبق مقادير سنجه ژئوشيميايي مولر از غيرآلوده تا آلودگي متوسط متغير بوده است. نتايج محاسبه سنجه Er نشان داد كه خطر بالقوه بوم شناختي براي عناصر روي، سرب، كروم و نيكل كم و براي عنصر كادميم متوسط بوده است. از طرفي، با توجه به اينكه ميانگين مقدار سنجه RI برابر با 9 / 170 بود، بنابراين، سنجه خطرپذيري بالقوه بوم شناختي تجمعي عناصر در نمونه هاي خاك مورد مطالعه در دسته مخاطره بوم شناختي متوسط قرار داشت. نتايج آزمون همبستگي پيرسون و سنجه هاي ژئوشيميايي مولر، PI و IPI در تطابق با نتايج PCA و HCA ، بيانگر آن بود كه عناصر روي، كادميم، كروم و نيكل در نمونه هاي خاك احتمالاً ازمنابع انسان ساخت و سرب نيز از منبع طبيعي نشأت گرفته است.نتيجه گيري: هر چند ميانگين مقادير سنجه RI عناصر در نمونه هاي خاك منطقه مورد مطالعه در محدوده خطر بوم شناختي متوسط قرار داشت، ولي از آنجا كه عنصر كادميم با % 3 / 93 بيشترين سهم را در ايجاد مخاطره بوم شناختي داشته است، از اينرو، توجه به شناسايي و كنترل منابع انتشار اين عنصر در محيط خاك با قابليت انتقال آلاينده ها به زنجير غذايي و يا ايجاد خطر براي سلامت شهروندان از طريق تماس پوستي و يا تنفس ذرات آلوده براي حفظ سلامت شهروندان توصيه مي شود.