تحليل روند تحولات منظر بوم شناختي شهر «قم» مبتني بر مدل آلبرتي

سابقه و هدف: منظر بازتابي از ساختار، كاركرد و تعامل ميان آ نها در قالب يك مفهوم جامع است. اگرچه سنجه هاي اكولوژي منظر قابليت خوانش ساختار و كاركرد منظر را دارند، اما به چارچوبي نياز است كه بتوان براساس آن، كليت و روند تحولات منظر به عنوان يك مفهوم جامع را درك كرد. اين موضوع در منظر شهري اهميت ويژه اي مي يابد. بويژه زماني كه توسعه شهري برآيند بارگذاري فضايي ناشي از فرايندهاي اجتماعي و اقتصادي است كه در آن بنيان هاي محيطي كمتر در نظر گرفته مي شود. اين وضعيت منجر به ايجاد اختلال در ساختارهاي طبيعي و زيستي شده و در نهايت به گسستگي اكولوژي منظر مي انجامد. در نتيجه تغييرات ساختاري بر كاركرد زيست بوم شهرها اثر گذاشته و آ نها را بيش از پيش ناپايدار مي سازد. براين اساس به نظر مي رسد گام نخستين در اصلاح وضعيت كنوني، تبيين الگوي مناسبي از تغييرات منظر و فراهم ساختن درك صحيحي از تأثيرا ت الگوهاي توسعه شهري بر اكوسيستم باشد.مواد و رو ش ها : بر اين اساس اين تحقيق با هدف ارزيابي تحولات كليت منظر شهر قم در يك دوره 30 ساله تلاش نموده تا با بهره گيري از سنجه هاي منظر به محاسبه تغييرات ساختاري و كاركردي آن بپردازد. از اين رو با استفاده از تصويرهاي ماهواره اي در بازه هاي زماني ده ساله از پايگاه داده زمين شناسي آمريكا ) 1USGS ( لايه هاي طبيعي و مصنوع تشكيل دهنده منظر شهر استخراج گرديد. تصوير سال 1989 از ماهواره لندست 5 سنجنده TM ، سال 1999 و 2009 ماهواره لندست 7 سنجنده ETM و سال 2019 ماهواره لندست 8 سنجنده ) OLI ) تهيه شد. سپس در محيط نرم افزار ENVI ساختارهاي طبيعي و مصنوع در چهار رده پوشش گياهي، ساختمان، شريان هاي ارتباطي و زمين هاي باير تعيين و به روش طبقه بندي نظارت شد ه 2 و بيشترين شباهت 3 )كلاس بندي شده است. پس از آن ده سن جه متناسب با هدف انتخاب و براي كمي سازي تغييرات در اين چهار رده به وسيله نرم افزار Fragstats محاسبات لازم صورت پذيرفته است. در ادامه اين تحولات با استفاده از مدل آلبرتي مورد تحليل و ارزيابي قرار گرفت.نتايج و بحث: نتايج حاصل از كاربرد متريك هاي منظر در بررسي اكولوژي شهر قم نشان از تغييرات نامطلوب و شتابان در اكوسيستم اين شهر به صورت ساختاري و كاركردي طي دوره سي ساله دارد. منظر انسان ساخت به زيان ساختارهاي طبيعي در حال توسعه است. لكه هاي طبيعي در حال از دست رفتن و در عوض لكه هاي معرفي شده به نسبت رو به فزوني هستند كه البته نتوانسته بر روند كلي تغيير منظر اثر چنداني داشته باشد. بررسي سنجه هاي LPI ، AREAMN ، SHAPEAM و SHAPEMN اطلاعاتي را از تغييرات فرم بصري منظر در اختيار مي نهد. افزايش لكه هاي مصنوع به همراه كاهش بزرگترين لكه بياباني به يك سوم، حكايت از بروز گسستگي بسيار در منظر بياباني شهر قم دارد. در اين ميان فرم شهر به سمت الگوي هندسي ساده درحال تغيير بوده كه به معناي از دست دادن اكوسيستم هاي طبيعي است. وضعيت سنجه ها نيز طي سال هاي متفاوت بر ساده شدن ساختار منظر تأكيد مي كند كه اثرهاي زيادي بر محيط شهري از جمله تغيير ميكرو اقليم و پيامدهاي حاصل از آن در اكوسيستم شكننده بياباني محدوده دارد.نتيجه گيري: بنابراين لزوم بازنگري در الگوي توسعه شهر قم با توجه به رويكردهاي طبيعت گرا در كنار پاسخگويي به نيازهاي انساني احساس مي شود. برنامه ريزي اكولوژيك توأم با پيشنهادهاي راه بردي براي بكارگيري طرح هاي طبيعت محور در اين عرصه به منظور بهبود و ارتقاء كيفيت منظر اكولوژي شهر قم ضرورتي اجتناب ناپذير است .