ارزشيابي اقدام هاي آبخيزداري از نظر ترسيب‌كربن زي توده و ديدگاه آبخيزنشينان در خصوص بهبود وضعيت آبخيز (مطالعه موردي: زيرحوضه ده‌چناشك- حوضه آبخيز چهل‌چاي)

سابقه و هدف: افزايش غلظت دي اكسيدكربن جو به عنوان اصلي ترين عامل تغييرات اقليمي است كه تخريب در زيست بوم هاي طبيعي و بروز مشكل هاي مختلف محيط زيستي مانند برهم خوردن تعاد ل چرخه آب، عناصر غذايي و كربن در طبيعت ر ا در پي داشته است. پوشش گياهي سطح زمين نقش اساسي در تثبيت كربن دارد كه به شدت تحت تأثير اقدام هاي مديريتي بشر قرار گرفته و در طول زمان به تدريج تخريب يافته و مشكل هاي زيادي را در رفتار حوضه هاي آبخيز به وجود آورده است. بنابراين در سراسر دنيا اصلاح و احياي حوضه هاي آبخيز از طريق اجراي اقدام هاي متنوع مكانيكي و بيولوژيكي مدنظر سياست گذاران، مديران وكارشناسان قرار گرفته است. از جمله اين اقدام ها مي توان به انجام پروژه هاي آبخيزداري متنوع (نهال كاري، علوفه كاري و تراس بندي)با مشاركت صاحبان منافع به منظور بهبود شرايط در زيرحوضه ده چناشك از حوضه آبخيز چهل چاي استان گلستان كه يكي از آبخيزهاي بحراني استان بشمار مي رود، اشاره كرد. بنابراين پژوهش حاضر به منظور سنجش اثرهاي پوشش زمين ها و اقدام هاي گوناگون مديريتي بر ميزان ذخيره كربن خاك و همچنين بررسي ديدگاه بهره برداران درباره بهبود وضعيت آبخيز به صورت مقايسه اي در دو زيرحوضه ده چناشك (تيمار ) و چماني بالا (شاهد) صورت گرفت .مواد و رو ش ها: در پژوهش حاضر، اثر اقدام ها ي مديريتي بر ميزان ترسيب كربن در مكان هاي تحت اقدام هاي مديريتي (تيمار) و انواع مختلف پوشش زمينها (جنگلي، زراعت و باغي) بررسي شده است. زمين هاي زراعي و باغي به عنوان شاهد و فعاليت هاي تراس بندي با كشت محصول هاي زراعي و باغي از نظر ترسيب كربن مقايسه شدند. همچنين اثر اقدام هاي مديريتي بر بهبود پوشش گياهي و كاهش فرسايش خاك از ديدگاه آبخيزنشينا ن و با استفاده از ر و ش پرسشنامه ارزيابي گرديد . نمونه برداري به صورت تصادفي سيستماتيك انجام شد . در امتداد هر ترانسكت به طو ر تصادفي سه پلات انداخته شد . در هر پلات، زيتود ه بالاي سط ح زمين ، شامل اندام هوايي گياهان زراعي و درختان محاسبه گرديد .نتايج و بحث: نتايج نشان داد ميانگين ترسيب كربن زيتوده (تن در هكتار) در دو زيرحوضه تيمار و شاهد به ترتيب در جنگل هاي متراكم( 10 / 5 و 91 / 4)، كم تراكم ( 98 / 4 و 80 / 4) و تخريب يافته ( 27 / 4 و 95 / 3) بيشتر از باغ هاي گردو ( 08 / 3 و 85 / 2) و سيب ( 21 / 2 و 00 / 2) و زمين هاي زراعي كشت شده با يونجه ( 55 / 1 و 50 / 1)، گندم ( 40 / 1 و 32 /1 ) عدس ( 38 / 1 و 30 / 1) و جو ( 26 / 1 و 19 /1 ) مي باشد. در مورد اقدام هاي آبخيزداري اجرا شده در زيرحوضه تيمار، ميانگين ترسيب كربن (تن در هكتار) در باغ هاي احداثي گردو ( 72 / 2) بيشتر از باغ هاي گلابي ( 88 / 1 ) و گيلاس ( 66 / 1) و زمين هاي تراس بندي شده با كشت يونجه ( 65 / 1)، گندم ( 50 /1) و عدس  (40 /1) مي باشد. همچنين مقايسه آماري با استفاده از آزمون T در بين جنگل هاي متراكم، كم تراكم و زمين هاي تخريب يافته و باغ هاي سيب و زمين هاي زراعي كشت شده با جو، از نظر ترسيب كربن اختلاف معني داري را نشان نداد ( p=0.05 ). در مورد مقايسه باغ هاي احداثي گردو، گلابي و گيلاس و زمين هاي تراس بندي شده با عدس، يونجه و گندم در مقايسه با زمين هاي شاهد از نظر مقدار ترسيب كربن تفاوت معناداري به دست آمد ( p=0.05 ). از طرف ديگر، ارزيابي ديدگاه آبخيزنشينان در مورد اثر اقدام هاي مديريتي اجرا شده بيانگر نقش بسزاي آنها در بهبود شرايط منطقه از نظر پوشش گياهي، تثبيت خاك و كاهش فرسايش است.نتيجه گيري: از بين اقدام هاي آبخيزداري انجام شده، توسعه باغ ها بويژه باغ هاي گردو در زمين هاي زراعي شيبدار به دليل قابليت بالاتر در جذب و نگهداشت كربن و جلوگيري از فرسايش خاك به عنوان يكي از گزينه هاي مديريتي با اولويت بالا براي اجرا در منطقه پيشنهاد مي گردد .