بررسي اثر متقابل اسيديته خاك و نوع كود نيتروژني بر تصعيد گاز آمونياك از خاك

سابقه و هدف: اگرچه مصرف كودهاي شيميايي براي افزايش توليد در واحد سطح محصول هاي كشاورزي ضرورت داشته و سالانه در كشور حدود دو ميليون تن كودهاي نيتروژني مصرف مي شود ولي بخش زيادي از كودهاي مصرفي جذب گياه نشده (بيش از 80 درصد از كودهاي مصرف شده در برخي از مزرعه هاي گندم كشور) و به صورت گاز از سطح خاك به اتمسفر وارد شده و موجب آلودگي هوا مي گردد. بنابراين بررسي راهكارهاي كاهش تصعيد نيتروژن در بخش كشاورزي ضرورت داشته و تحقيق اخير با هدف اندازه گيري ميزان تصعيد نيتروژن و تعيين مناسب ترين منبع كود نيتروژني براي خاك هاي با اسيديته مختلف كشور طراحي و اجرا گرديد.مواد و روش ها: در مرحله اول نسبت به طراحي و ساخت دستگاه اندازه گيري تصعيد نيتروژن اقدام گرديد. خاك هاي با اسيديته مختلف از مؤسسه تحقيقات چاي كشور واقع در لاهيجان و همچنين ايستگاه تحقيقاتي مركز ملي تحقيقات شوري واقع در شهرستان اشكذر از توابع استان يزد تهيه گرديد. سپس اثر پنج نوع كود نيتروژني (سولفات آمونيوم، نيترات آمونيوم، اوره، اوره با پوشش گوگردي و نيترات پتاسيم) و سه سطح اسيديته خاك ( 5 / 4 ، 5 / 6 و 88 / 7 ) بر ميزان تصعيد روزانه و تجمعي نيتروژن به مدت 22 روز بررسي شد. تيمارهاي تحقيق در قالب طرح آماري بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار طراحي و در مركز ملي تحقيق هاي شوري اجرا گرديد.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه اسيديته خاك و نوع كود نيتروژني تأثير معني داري بر ميزان تصعيد نيتروژن و هدرروي آن دارند. بيش از 59 درصد از نيتروژن مصرفي از طريق كود سولفات آمونيوم در خاك با pH 88 / 7 به صورت گاز آمونياك از دسترس گياه خارج و موجب آلودگي هوا مي گردد. اين ميزان براي كودهاي نيترات آمونيوم و اوره به ترتيب معادل 49 درصد و براي اوره با پوشش گوگردي و نيترات پتاسيم به ترتيب معادل 6 / 7 و 018 / 0 درصد است. كمترين تصعيد نيتروژن در تمامي سطح هاي اسيديته خاك مربوط به كود نيترات پتاسيم بود. ميزان تصعيد نيتروژن از اين كود در تمام سطح هاي pH خاك بسيار ناچيز و كمتر از 07 / 0 ميلي گرم نيتروژن خالص در كل دوره آزمايش (22 روز) بود. همچنين نتايج اين پژوهش نشان داد با كاهش pH خاك از 88 / 7 به 5 / 6 ميزان كل نيتروژن تصعيد شده در مورد كودهاي سولفات و نيترات آمونيوم كاهش و به ترتيب از 15 / 227 و 82 / 189 به 39 / 2 و 99 / 0 ميلي گرم نيتروژن خالص در كل دوره آزمايش ( 22 روز) كاهش يافت. ميزان كل نيتروژن تصعيد شده از كودهاي سولفات و نيترات آمونيوم از خاك با pH معادل 5 / 4 به ترتيب معادل 51 / 2 و 33 / 1 ميلي گرم نيتروژن خالص در كل دوره آزمايش ( 22 روز) بود. اگرچه با كاهش pH خاك از 88 / 7 به 5 / 4 ، ميزان نيتروژن تصعيد شده از 188 به 157 ميلي گرم نيتروژن خالص در كل دوره آزمايش ( 22 روز) كاهش يافت اما با كاهش pH خاك از 88 / 7 به 5 / 4 ميزان تصعيد درمورد كود اوره با پوشش گوگردي از 2 / 29 به 05 / 87 ميلي گرم، نيتروژن در كل دوره آزمايش ( 22 روز) افزايش يافت. نتايج اين تحقيق همچنين نشان داد كه بيشترين سرعت تصعيد نيتروژن به نوع كود و اسيديته خاك بستگي داشت. بيشترين سرعت تصعيد نيتروژن (75 / 50 ميلي گرم نيتروژن در روز) مربوط به كود اوره بود كه در خاك اسيدي ( pH معادل 5 / 4) اتفاق افتاد. در خاك با pH معادل5 / 6 نيز بيشترين سرعت تصعيد نيتروژن مربوط به كود اوره و معادل 74 / 40 ميلي گرم در روز بود. با افزايش pH خاك به 88 / 7 بيشترين تصعيد روزانه متعلق به كود سولفات آمونيوم و معادل 03 / 46 ميلي گرم در روز بود و پس از آن كودهاي نيترات آمونيوم و اوره به ترتيب با تصعيد روزانه 94 / 22 و 12 / 15 ميلي گرم نيتروژن در جايگاه دوم و سوم قرار گرفتند.نتيجه گيري: درصورت انتخاب نوع كود مناسب، مي توان سهم هدرروي كودهاي نيتروژني از طريق تصعيد را به ميزان معني داري كاهش داد. براساس نتايج اين پژوهش، جهت مصرف سطحي، كود نيترات پتاسيم مناسب ترين گزينه كود نيتروژني در كليه سطح هاي اسيديته خاك مي باشد. در خاك هاي با pH معادل و كمتر از 55 / 6 ، كودهاي نيترات آمونيوم و سولفات آمونيوم و در خاك هاي با pH معادل و بيشتر از 88 / 7 ، كود اوره با پوشش گوگردي داراي كمترين ميزان تصعيد مي باشند.