بررسي عامل هاي روان شناختي موثر بر تمايل به كاهش استفاده از كيسه هاي پلاستيكي (مطالعه موردي: هاپير ماركت هاي شهر مشهد)

سابقه و هدف: كيسه هاي پلاستيكي رايگان فايده هاي عملي براي مصرف كنندگان دارد اما به دليل ديرتجزيه پذير بودن و افزودني هاي آن تأثيرات نامطلوبي بر محيط زيست مي گذارد. بنابراين در اين مطالعه، عامل هاي مؤثر بر قصد و رفتار افراد براي استفاده از كيسه هاي پلاستيكي با نظريه رفتار برنامه ريزي شده و مدل سازي ساختاري مورد بررسي قرار گرفت.مواد و روش ها: تعداد كل 360 مشتري در 7 هايپرماركت بزرگ در منطقه هاي مختلف كلان شهر مشهد به سؤال هاي پرسشنامه پاسخدادند. داده هاي به دست آمده با نرم افزار IBM SPSS Statistic 22 و AMOS 24 تجزيه و تحليل شدند. مدل توسعه يافته اي براساس نظريه رفتار برنامه ريزي شده با متغيرهاي نگرش شناختي، نگرش مؤثر، انگيزه اقتصادي، بازخورد، هنجار ذهني، كنترل رفتاري، قصد و رفتار معرفي شد تا عامل هاي مؤثر بر رفتار كاهش استفاده از كيسه هاي پلاستيكي را تعيين كند.نتايج و بحث: نتايج اين مطالعه نشان داد كه بيش از نيمي از پاسخ دهنده گان به پرسشنامه ها، زن بودند و بيش از 30 درصد آنها در رده سني 25-35 سال قرار داشتند. تأثير اطلاعات جمعيت شناختي بر قصد كاهش استفاده از كيسه هاي پلاستيكي در هايپرماركتها با آزمون آنوا مورد بررسي قرار گرفت. تنها سن ( p 0.001 و df = 7 و F= 3.6 ) و نوع شغل ( p 0.001 و df = 7 و F= 3.5 ) مشتري تأثير معني داري بر قصد دارد. سنجه هاي كلي برازش مدل ساختاري عبارتند از كاي اسكوئر برابر با 3 / 254 با درجه آزادي 106 ، نسبت كاي اسكوئر به درجه آزادي برابر با 4 / 2 ، IFI برابر با 9 / 0 ، CFI برابر با 9 / 0 ، NFI برابر با 89 / 0 و RMSEA برابر 062 / 0 است كه بنابر استاندارد برازش مدل مناسب است. يافته هاي مدل معادلات ساختاري با برازش مناسب مي تواند روابط بين متغيرها را توصيف كند: نگرش شناختي تأثير معنادار آماري بر نگرش مؤثر دارد. همچنين نگرش شناختي و هنجار از لحاظ آماري داراي رابطه معناداري هستند. همچنين نگرش شناختي به طور آماري ( p 0.001 ) بر كنترل رفتاري تأثير منفي دارد. بين انگيزه اقتصادي و هنجار رابطه مثبت(ضريب 18 / 0 ) و معناداري ( p 0.001 ) وجود دارد. همچنين، بين بازخورد و هنجار رابطه منفي(ضريب 43 / 0 ) و معناداري ( p 0.001 ) وجود دارد. در همين راستا، بين بازخورد و كنترل رفتاري رابطه مثبت (ضريب 45 / 0 ) و معناداري ( p 0.001 ) وجود دارد. نگرش شناختي تأثير مثبت (ضريب 16 / 0 ) و معناداري( p 0.05 ) روي قصد براي انجام رفتار دارد و هنجار با ضريب 41 / نيز 0 تأثير مثبت و معناداري (p 0.001 ) روي قصد براي انجام رفتار دارد.نتيجه گيري: پارامترهاي اصلي نظريه رفتار برنامهريزي شده (نگرش، هنجار ذهني و كنترل رفتاري) به طور معني داري قصد كاهش استفاده از كيسه هاي پلاستيكي را توصيف مي كنند. افزودن متغيرهاي جديد مانند بازخورد و انگيزه اقتصادي به اين نظريه، كمك مي كنند ساير پيش بيني كننده هاي رفتار مشخص شوند. هنجار از مهمترين متغيرهايي است كه تأثير ساير فاكتورها مانند نگرش شناختي، نگرش مؤثر، انگيزه اقتصادي، بازخورد و كنترل رفتاري بر قصد كاهش مصرف كيسه هاي پلاستيكي را ميانجي مي كنند. اگرچه انگيزه اقتصادي بر كاهش تمايل براي استفاده از كيسه هاي پلاستيكي مجاني تأثير دارد، اما شايسته است كه رويكرد مداخله اي براساس مدل ارائه شده در اين مطالعه، براي يافتن راه حل استفاده شود.