ارزيابي شدت بيابان‌زايي با استفاده از مدل مدالوس و روش‌هاي زمين آماري (مطالعه موردي: غرب استان گلستان)

سابقه و هدف: بيابان زايي مشتمل بر فرآيندهايي است كه هم زائيده عوامل طبيعي بوده و هم به عملكرد نادرست انسان بر مي گردد. پارامترهاي ادافيكي و فرآيندهاي موثر بر وضعيت خاك، اقليم ، آب زيرزميني، پوشش گياهي و مديريت از مهمترين عوامل تاثيرگذار بر پديده بيابانزايي در بسياري از مناطق خشك و نيمه خشك مي باشند. اين پارامترها با استفاده از مدلهاي مختلف در مناطق مختلف بررسي مي شوند . براين اساس اين تحقيق با هدف ارزيابي شدت بيابانزايي با استفاده از مدل مدالوس و مبتني بر معيار آب زيرزميني و خاك در غرب استان گلستان انجام شد .مواد و روش ها: به منظور تعيين نقشه واحد كاري، از نقشه هاي توپوگرافي، زمين شناسي، تفسير عكس هاي هوايي، باند پانكرومات يك و چند طيفي تصاوير ماهواره اي لندست و بازديدهاي صحرايي ا ستفاده شد. روش هاي زمين آمار مورد استفاده در اين تحقيق شامل روش كريجينگ، روش تخمين گر موضعي ( GPI )، روش توابع شعاعي ( RBF ) و روش عكس فاصله ( IDW) بوده است. در مدل مدالوس از 6 معيار و 20 شاخص به منظور ارزيابي شدت بيابانزايي استفاده شد. امتيازدهي هر يك از شاخص ها در سطح واحد كاري تعيين گرديد. نقشه هر يك از معيارها با استفاده از رابطه ميانگين هندسي بين شاخص ها دست آمد . براي ارزيابي صحت نتايج مدل، كلاس بيابانزايي در هر يك از واحدهاي كاري با توجه به شواهد ميداني، عمل ارزيابي مشاهده اي و بصري انجام و سپس اقدام به مقايسه آماري طبقه كلاس بيابانزايي مدل با نظر كارشناسي شد. براي صحت سنجي نتايج مدل ها، از نرم افزار SPSS و آزمون ناپارامتري من ويتني استفاده شد .نتايج و بحث: در اين تحقيق متوسط وزني امتياز شدت بيابانزايي منطقه 135 به دست آمد كه بيانگر كلاس متوسط مي باشد. از نظر پهنه بندي شدت بيابانزايي، منطقه در سه كلاس كم و ناچيز با درصد فراوان ي 27 و متوسط با درصد فراواني 60 و شديد با درصد فراواني 13 طبقه بندي گرديد . از بين معيارهاي بيابانزايي، معيار مديريت و سياست با متوسط وزني ( 148 )، معيار غالب و موثر بيابانزايي بوده و پس از آن معيار پوشش گياهي ( 145 )، معيار خاك ( 141 )، معيار فرسايش ( 138 )، معيار اقليم ( 122) و معيار آب زيرزميني ( 121 ) در رتبه بعدي معيارهاي موثر بيابانزايي منطقه قرار گرفتند . همچنين مهمترين شاخص هاي بيابانزايي به ترتيب، شاخص هاي مقاومت در برابر خشكسالي، عمليات حفاظتي و شوري خاك است. اين شاخص ها در واحدهاي كاري اراضي رهاشده، اراضي شور و ماندابي و اراضي شور هزار واقع در قسمتهاي شمال شرقي منطقه، باعث افزايش روند بيابانزايي شده اند. در پايان توزيع مكاني كلاسها به صورت مناطق داراي بيابانزايي كم و ناچيز در بخش جنوبي و شرقي منطقه، كلاس متوسط در بخش غربي، مركزي و شمالي و نهايتاً كلاس شديد بيابانزايي در بخش شمال شرقي منطقه قرار توزيع داشتند .نتيجه گيري: با توجه به نتايج بدست آمده كه نشان دهنده تبخير و تعرق بالاي منطقه، گسترش روند شوري اراضي، ايجاد جاده سازي غير اصولي و زهكشي ناقص مي باشد، به نظر مي رسد مديريت بيابانزايي غرب استان گلستان به عنوان يكي از قطبهاي كشاورزي، بايد در اولويت مديريتي مسئولان و كارشناسان ادارات اجرايي قرار گيرد . بر اين اساس پيشنهاد مي شود به منظور كنترل روند بيابانزايي و رسيدن به توسعه پايدار در منطقه، تصفيه پسابهاي صنعتي و خانگي براي استفاده مجدد مصارف مختلف، استفاده از سيستم هاي نوين آبياري اراضي كشاورزي، قرار دادن محصولات زراعي كم نياز از نظر مصرف آب در تناوب زراعي منطقه و همچنين آموزش هاي لاز م براي توجيه كشاورزان به منظور استفاد ه از سموم و كودهاي شيميايي در منطقه جهت كنترل بيابانزايي صورت گيرد .