مباني، اهداف و مضامين محوري برنامه‌درسي مطالعات اجتماعي دوره دبستان با نگاهي به نظريه انتقادي هوركهايمر و برنامه «فلسفه براي كودكان» به‌منظور پرورش تفكر انتقادي

Essential Foundations, Goals and Themes of Social Studies Curriculum in Primary School based on Critical Theory of Horkheimer and Philosophy for Children(P4C) Program

در اين پژوهش نظريه انتقادي هوركهايمر و برنامه فلسفه براي كودكان بررسي مي­شود تا برنامه­اي شامل مباني، اهداف و مضامين براي پرورش تفكر انتقادي در درس مطالعات اجتماعي دوره دبستان ارائه شود. پرسش اصلي اين نوشتار ناظر بر قابليت­هاي اساسي دو رويكرد مذكور براي پرورش تفكر انتقادي در درس مطالعات اجتماعي است. در اين راستا با استفاده از روش پژوهش تركيبي، مباني و اهداف برنامه‌درسي ارائه شده است و سپس با استفاده از روش استنتاجي مضامين اساسي ارائه مي­شود. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است كه مباني برنامه­درسي ذيل چهار محور هستي‌شناسي، انسان‌شناسي، معرفت‌شناسي و ارزش‌شناسي و با در نظر گرفتن مباني رويكردهاي مذكور، مبتني بر سخت‌هسته‌ي فلسفه براي كودكان استنتاج شود. اهداف برنامه با استناد به اهداف هر دو رويكرد استخراج شده است و از اين قرار است: پرورش شهروند كنشگر، پرورش روحيه مسئوليت‌پذيري فردي و اجتماعي، توانايي برقراري روابط اجتماعي صحيح، رشد توانايي نقد آگاهانه و منطقي كنش­هاي اجتماعي، رشد توانايي قضاوت درباره اهداف و عملكرد نهادها و مؤسسات اجتماعي و پرورش جامعيت فكري در شناخت مسائل اجتماعي. مضامين محوري در اين برنامه با استناد به اهداف بالا، ذيل 7 محور شناخت مفاهيم پايه اجتماعي، آگاهي از ضرورت شفاف كردن مفاهيم مهم اجتماعي، آشنايي با نهادهاي مؤثر اجتماعي، شناخت عناصر مؤثر اجتماعي، شناخت عوامل طبيعي و غيرطبيعي اثرگذار بر سرنوشت جامعه، آشنايي با معيار و كاربرد آن، تمايز گذاري ميان اهداف فردي و اجتماعي، ارائه‌ شده است.

The main purpose of this paper is to investigate the critical theory of Horkheimer and P4C program in order to present a program for incorporating critical thinking in social studies curriculum. The main question of the study concerns the important capacities of the two approaches for incorporating critical thinking in social studies curriculum. Using a mixed-methods desgin, the foundations and principles of the curriculum were formulated, and then through the application of deductive methodology the major themes were identified and presented. The results of the study illustrated that deduction of foundations rest on four aspects called ontology, anthropology, epistemology and axiology taking into account the the afore-mentioned theoretical approaches and the hard core is P4C program. In this paper was argued that the goals of the curriculum originate from the goals underlying the two approaches which include the following: educating activist citizen, educating personal and social responsibility morale, attaining the ability for establishing true social relationships, develping the ability of conscious and logical criticism of social acts, developing the ability of judging the aims and functions of social institutes, and developing comprehensive thinking orientations in idenfigying social problems. Also, the following seven essential themes in the curriculum were presented: recognition of basic social concepts, awareness of the reason why these concept should be explicit, getting to know effective social institutes, identification of effective social factors, recognition of natural and unnatural factors influencing the destiny of society, getting to know criteria and their functions, and distinguishing between personal and social aims.