تخمين تاريخ تولد فتحعلي خان صبا و سرودن شاهنشاهنامه

Estimating the Dates of Fath-Ali Khan Sabā’s Birth and the Composing of Shahanshahnameh

شاهنشاهنامۀ صبا به‌عنوان نخستين منبع تاريخي‌ادبي دربارۀ جنگ‌هاي ايران و روس، از جمله آثاري است كه ارتباط تنگاتنگ ميان درك متن و بافت تاريخي آن را نشان مي‌دهد؛ به گونه‌اي كه شناخت دقيق تاريخ سرودن اين منظومه ـ كه در گرو تخمين دقيقي از زمان تولد شاعر است ـ در درك درست رخدادهاي نقل‌شده در اثر، نقش مهمي دارند. همچنين اهميت يك منبع دست اول تاريخي مانند شاهنشاهنامه، در فاصلة زماني روايت حوادث با وقوع آن حوادث است. به‌رغم اهميت صبا و شاهنشاهنامه، جزئيات مهمي از زندگي شخصي و ادبي فتحعلي خان صباي كاشاني، ملك‌الشعراي دربار فتحعلي شاه، مشخص نيست. از جمله نكات تاريخي مغفول يا مغلوط دربارۀ زندگي صبا، تاريخ تولد و سرودن مهم‌ترين منظومۀ او، شاهنشاهنامه، است. در شرايطي كه هيچ منبع دست‌اولي در باب تاريخ‌هاي مذكور سخن نگفته است، منابع بعدي ناچار به تخمين اين تاريخ‌ها شده‌اند و متأسفانه در تخمين زمان، اشتباه كرده‌اند. در پژوهش حاضر، از روش گردآوري مطالب به شيوة كتابخانه‌اي استفاده شده است. مطالب جمع‌آوري شده از منابع مكتوب، با داده‌هاي ديگر مقايسه و تحليل شده‌اند. . در نتيجه، صبا در 1176ق. به دنيا آمده، منظومۀ شاهنشاهنامه را در بازۀ زماني 1221 تا 1225ق. نوشته و احتمالاً از سال 1226 تا 1229ق. نيز مشغول سرودن خداوندنامه بوده است. بنابراين شاهنشاهنامه نخستين متن موجود دربارة جنگ‌هاي دور اول ايران و روس است. اين منظومه تنها منبعي است كه به صورت هم‌زمان، وقايع را گزارش كرده است.

Sabā’s Shahnshahnameh as the first historical-literary source of Iran-Russia wars, is one of the works that represent the close relationship between understanding the text and its historical context; in such a way that knowing the exact date of this poem’s composition - which depends on an accurate estimate of the poet’s birth - plays a significant role in understanding the events mentioned in the work. Also, the importance of a primary historical source as Shahanshahnameh is related to the time span between the narration of events, and when incidents actually occurred. Although both Sabā and his masterpiece, Shahanshahnameh, are so prominent, there are not enough crucial details available of the personal and literary life of Fath-Ali Khan Sabā, poet laureate of Fath-Ali Shah’s Court. Among the unknown or erroneous historical facts about Sabā’s life are his date of birth, and the composing time of his notable poem: Shahanshahnameh. In the circumstances that no primary source had mentioned these dates, the subsequent resources have been forced to estimate them, and unfortunately, they have made mistakes in their estimations. In the present study, the data are collected through Research Library Method; the collected data from the written sources was compared and analyzed. The results of this research are that Sabā was born in 1176 AH. He had been composing Shahanshahnameh at the period of 1221 to 1225 AH. and subsequently, he probably had been writing Khodavandnameh from 1226 to 1229 AH. Thus, Shahanshahnameh is the first available text about the first round of Iran-Russia wars. This Poem is the only source that has reported events simultaneously.