نقش جامعۀ شهري و شهرسازي غربي در تداوم و تحولِ كالبدي ـ فضايي شهر تهران عصر ناصري

The role of urban society and western urban planning in the continuity and evolution of physical-spatial of Tehran in the Nasserite era

شهرسازي تهران تا دورۀ ناصرالدين‌شاه همچنان به شيوۀ شهرسازي دورۀ صفوي ادامه يافته بود. اين شيوه تنها جوابگوي نيازهاي يك شهر سنتي در ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي و سياسيِ محدود بود. اما از دوران ناصرالدين‌شاه تهران به‌عنوان پايتخت ايران در دورۀ قاجاريه و در مواجهه با دنياي غرب به بستري براي تحولات در زمينۀ شهرسازي و الگويي براي ديگر شهرهاي ايران در اين زمينه تبديل شد؛ هرچند اين تحولات در شكل خالص غربي وارد شهر مذكور نشد و در نمودي تركيبي و متأثر از جامعۀ سنتي ايراني نمايان شد. ازاين‌رو مسئلۀ پژوهش حاضر بررسي چگونگي تأثير شهرسازي غربي و جامعۀ شهري تهران در تداوم و تحول كالبدي ـ فضايي شهر مذكور در دورۀ ناصري است. اين تحقيق با تكيه بر روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي مسئلۀ مزبور پرداخته است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بخش كالبدي شهر تهران در دورۀ ناصرالدين‌شاه متأثر از تمدن غربي وارد مرحلۀ جديدي شد. اين تغييراتِ كالبدي ـ فضايي صرفاً تحت‌تأثير دنياي مدرن غرب صورت نگرفت؛ بلكه نيروهاي اجتماعي، فرهنگي و هنري بومي و سنتي، تأثيرات جديد را با معماري ايراني تركيب كردند. تحولات مزبور از يك جهت در شيوۀ نوسازيِ شهري در ابعاد مختلف و از جهت ديگر در بُعد كميتي و رشد و زايش و تكثير عناصر شهر محقق شد. در اين بين كارويژه‌هاي برخي از عناصر شهري تهران مطابق با نيازهاي جديد تغيير كرد.

Urban planning of Tehran until the period of Naser al-Din Shah continued in the style of urban planning of the Safavid period. This method only met the needs of a traditional city in various limited political, economic and social dimensions. From the time of Nasser al-Din Shah, Tehran as the capital of Iran in the Qajar period and in the face of the Western world became a platform for developments in the field of urban planning and a model for other cities in Iran in this field; However, these developments did not enter the city in its pure Western form and appeared in a mixed and influenced by the traditional Iranian society. Therefore, the aim of the present study is to investigate the impact of Western civilization and urban society of Tehran on the continuity and physical-spatial evolution of the city in the Naseri period. This research based on descriptive-analytical method has investigated this issue. The findings of this study show that the physical part of Tehran entered a new phase during the reign of Nasser al-Din Shah, influenced by Western civilization. These physical-spatial changes were not simply influenced by the modern Western world; Rather, indigenous cultural and artistic forces combined new influences with Iranian architecture. These developments were achieved on the one hand in the method of urban renewal in various dimensions and on the other hand in the quantitative dimension and the growth, reproduction and multiplicity of elements of the city.