واكاوي قدرت اقتصادي در دوران قاجار از ديدگاه منابع قدرت اجتماعي مايكل مان

Analysis of Economic power in the Qajar era from the perspective of Michael Mann's sources of social power

هدف پژوهش بررسي قدرت اقتصادي در دوران قاجار در چارچوب رويكرد قدرت اجتماعي چهارگانۀ مايكل مان است. مايكل مان چهار منبع قدرت را از يكديگر متمايز مي‌كند: سياسي، ايدئولوژيك، نظامي و اقتصادي. نوع پژوهش كيفي و روش آن كتابخانه‌اي است. اين روش با استفاده از شيوۀ تحليلي مايكل مان و سنجش منابع قدرت اجتماعي با چهار شاخص قدرت انجام‌گرفته است. فرض اصلي پژوهش اين است كه منابع قدرت در عصر قاجار نيز چهارگانه است. قدرت اقتصادي يكي از مهم‌ترين منابع قدرت در عصر قاجار است. منابع چهارگانه قدرت و به‌تبع آن عامليت اجتماعي اين منابع قدرت، يعني دربار، روحانيون، رؤساي ايلات و عشاير و تجار در ارتباط نزديك و مستمر با يكديگر قرار داشتند. يافته‌هاي پژوهش نشان داد، نمايندگان اجتماعي قدرت اقتصادي، تجار، تلاش داشتند، استقلال خود را در تعامل و تقابل با نمايندگان ديگر منابع قدرت اجتماعي مانند دربار، روحانيون و سران ايلات و عشاير حفظ كنند. اين‌گونه درگيري‌ها به هم‌پوشاني عاملان اجتماعي دو منبع قدرت اقتصادي و ايدئولوژيك، تجار و روحانيون، منجر شد. انقلاب مشروطه و جنبش تنباكو نتيجۀ نهايي هم‌پوشاني و به‌دنبال آن همكاري عامليت اجتماعي اين دو منبع قدرت اقتصادي و ايدئولوژيك در تقابل با قدرت سياسي بود.

The aim of this study is to examine economic power in the Qajar era as part of Michael Mann's quadruple social power approach. Michael Mann distinguishes four sources of power: political, ideological, military and economic. The art of the research is qualitative and its method are Bibliography, Which is carried out with the analytical method of Michael Mann. According to Mann, the four sources of social power are measured using various indicators. The main assumption of the research is that there are four sources of power in the Qajar era. Economic power is one of the most important sources of power in the Qajar era. The four sources of power and consequently the social impact of these sources of power, namely the court, the clergy, the chiefs of the tribes and nomads and the merchants, were in close and constant contact with one another. The results of the research show that the social representatives of economic power, business people, tried to maintain their independence in interaction and confrontation with other representatives of social sources of power such as the court, clerics and tribal and tribal leaders. Such conflicts led to an overlap of social actors, the two sources of economic and ideological power, the merchants and the clergy. The constitutional revolution and the tobacco movement were the end result of an overlap, followed by the collaboration of social agents from two sources of economic and ideological power as opposed to political power.