مطالعات زبان و ادبيات فارسي در دو نشريۀ بريتانيايي اواخر سدۀ هجدهم ميلادي، جُنگ آسيايي و جُنگ جديد آسيايي

Persian Studies in The Asiatick Miscellany and The New Asiatic Miscellany, Two British Periodicals of the Late Eighteenth Century

در دهه‌هاي پاياني سدۀ هجدهم ميلادي، كوشش كارگزاران كمپاني هند شرقي بريتانيا براي يادگيري زبان فارسي به قصد تثبيت تسلط بر هند، زمينۀ شكوفايي مطالعات ايراني را در حوزه‌هاي زبان و ادبيات فارسي، نسخه‌پژوهي و تاريخ فراهم كرد. اين مقاله به تحليل محتواي دو عنوان از نخستين نشريات شرق‌شناسي، كه بيش از يك‌سوم مطالب آنها به مقولۀ زبان و ادبيات فارسي اختصاص دارد، يعني جنگ آسيايي (سه دوره، 1785-1788م، كلكته) و جنگ جديد آسيايي (يك دوره، 1789م، كلكته) به سرويراستاري فرانسيس گلادوين پرداخته است. به اين منظور، با گردآوري آرشيو دو نشريه و بررسي دقيق محتواي مربوط به مطالعات ايراني آنها، انگيزۀ تأسيس جنگ آسيايي و چگونگي گزينش، ترجمه و شرح آثار نويسندگان ايراني و فارسي‌نويسان هندي تحليل شده است. در ادامه، به روند شكل‌گيري نخستين آثار تحقيقي در جنگ جديد آسيايي و تأثير دو نشريه بر آشنايي بريتانيايي‌ها با زبان و ادبيات فارسي پرداخته‌ايم. اسناد و مكاتبات مربوط به دو نشريه نشان مي‌دهد كه با وجود استقبال از آنها در هند و اروپا، آغاز كوشش‌ كمپاني براي فروكاستن جايگاه فارسي، زبان اداري و ادبي حكومت گوركاني، زمينۀ تعطيلي دو نشريه را فراهم آورد و موجب كاهش تمايل شرق‌شناسان به مطالعات زبان و ادبيات فارسي گرديد. اما موج ترجمه و اقتباس از آثار فارسي كه به ياري اين نشريات در محافل ادبي بريتانيا به راه افتاد مطالعات زبان و ادبيات فارسي را در سدۀ نوزدهم ميلادي رونق بخشيد.

In the late eighteenth century, the efforts of the British East India Company agents to learn Persian to consolidate their dominance in India, led to the flourishing of studies in the fields of Persian language and literature, codicology, and the history of Iran. In this paper, the role of two pioneer periodicals published in Calcutta by Francis Gladwin, The Asiatick Miscellany (1785-1788) and The New Asiatic Miscellany (1789), is examined in the progress of Persian studies. To this end, the archives of these two periodicals were gathered and accurately studied to discover the motive for their establishment and identify the process of selecting, translating, and describing the excerpts of Persian literary works of Iranian and Indian writers. Afterward, the formation of the first research works in The New Asiatic Miscellany is discussed and the impact of these two publications on the familiarity of the British with the Persian language and literature is studied. The correspondence related to the two periodicals reveals that despite their considerable popularity, the commencement of the attempts to reduce the status of Persian, the administrative and literary language of the Mughals, paved the way for the closure of the two periodicals. But the wave of translating and imitating the Persian literary works launched with the help of these publications flourished the Persian language and literature studies in nineteenth-century Britain.