كليدواژه :
سلجوقيان شام , حكومت مركزي , اتابكان آذربايجان , سلجوقيان عراق , اتابكان فارس
چكيده فارسي :
ديدگاه مرسوم درباره چرايي و چگونگي شكل‌گيري دودمان‌هاي محلي و اتابكي سلجوقي معتقد است كه تداوم سنت تقسيم خاك تركان در دوره سلجوقي، موجب شد كه سلاطين اين دودمان با واگذاري بخش‌هايي از قلمرو خويش به سران برجسته تركمان، موجبات شكل‌گيري دودمان‌هاي محلي سلجوقي را فراهم نمايند. بر اساس اين ديدگاه، استمرار سنت اتابكي – كه در اساس از نهادهاي اجتماعي تركان بود - در دوره سلجوقي، موجب شد امراي نظامي كه سرپرستي شاهزادگان خردسال ترك و اداره قلمروهاي واگذار شده به آن‌ها را بر عهده داشتند، پس از تضعيف نهاد سلطنت، با سواستفاده از موقعيت خويش، دودمان‌هاي اتابكي را پايه‌گذاري كنند. نوشتار حاضر با نقد اين ديدگاه، تلاش دارد الگوهاي متفاوت شكل‌گيري دودمان‌هاي محلي و اتابكي سلجوقي را به روش تحليل تاريخي تبيين نمايد. يافته‌ها نشان مي‌هد عليرغم اينكه سنت‌هاي سياسي و اجتماعي تركان به نحوي در شكل‌گيري همه دودمان محلي و اتابكي سلجوقي مؤثر بوده است، اما برخلاف تصور رايج، از ميان چهار سلسله محلي سلجوقي – سلجوقيان كرمان، سلجوقيان شام، سلجوقيان روم و سلجوقيان عراق – تنها شكل‌گيري سلجوقيان كرمان با الگوي رايج تطابق دارد. همچنين در بين چهار دودمان اتابكي – زنگيان موصل و شام، ايلدگزيان آذربايجان و اران، سلغريان فارس و اتابكان يزد – نيز، صرفاً اتابكان آذربايجان بر اساس ديدگاه رايج، پايه‌گذاري شده است. شش دودمان محلي و اتابكي ديگر، بنا به دلايل مذهبي، اقتصادي، نظامي، منازعات قدرت، پاسداري از مرزها، بحران‌هاي جانشيني يا تركيبي از اين عوامل و بر اساس الگويي كاملاً متفاوت شكل گرفتند.
چكيده لاتين :
There is a common view on why and how the Seljuk local and Atabaki dynasties were formed. This view believes that continuation of dividing tradition in Turks lands in the Seljuk period caused the sultans of this dynasty transferring parts of their territory to prominent Turkmen leaders, provide local Seljuk dynasties.
According to this view, the continuation of the Atabaki tradition - which was basically one of the social institutions of the Turks - during the Seljuk period, led to military rulers who were overseeing the young Turkish princes and administering the territories entrusted to them, after weakening the monarchy , By abusing their position, establish Atabaki dynasties. By criticizing this view, the present article tries to explain the different patterns of formation of Seljuk local and Atabaki dynasties through historical analysis. The findings show that despite the fact that the political and social traditions of the Turks were somehow effective in the formation of all local and Atabaki Seljuk dynasties, but contrary to popular belief, among the four local Seljuk dynasties - Seljuk Kerman, Seljuk Sham, Roman Seljuks and Iraqi Seljuks - only the formation of the Kerman Seljuks conforms to the current pattern. Also, among the four Atabak dynasties (Zangian of Mosul and Sham, Ildegzian of Azerbaijan and Aran, Salghories of Fars and Atabaks of Yazd - only Atabaks of Azerbaijan has been established according to the common view. The other six local and Atabaki dynasties were formed for religious, economic, military, power struggles, guarding border, succession crises, or a combination of these factors, on a completely different pattern.
