ارتباط مَقريزي با فاطميان (زمينه‌هاي نسبي و فكري در توجه مقريزي به تاريخ فاطميان)

Maqrizi relationship with the Fatimids Relative and intellectual contexts in Maghrizi's attention to the history of the Fatimids

دولت فاطميان (297، 567ق) در استمرار حركت اسماعيلي و با تكيه بر آموزههاي آنان، از دولتهاي پر تلاش براي احياي آثار شيعي و تأثيرگذار بر انديشه هاي شيعيان با درازاي 270 سال خلافت بود. مقريزي (766، 845ق) نيز از مورخان غير شيعي و پرآوازه عصر مماليك (ايوبيان) در مغرب اسلامي بود. عصري كه به رغم درخشش تاريخنگاري در آن دوره، از دشمني با شيعيان و فاطميان فروگذار نبود. مقريزي پس از دو قرن فاصله زماني خود با فاطميان، با انديشهاي غير شيعي و در فضاي سنگين سياسي مذهبي عصر مملوكي، فاطميان شيعي را با نگاهي جامعه شناسانه و رويكردي تمدني بررسي كرد و آنان را با تدبيرترين دولت اسلامي و دوره آنان را درخشانترين دوره حاكميتي مصر ارزيابي كرد. اهتمام ويژه مقريزي به تاريخ فاطميان و تمجيد او از آثار و دستاوردهاي آنان محققان را به كاوش چرايي آن واداشته و سبب تدوين آثاري در تبيين رابطه مقريزي با فاطميان شده است. در اين ميان، ناصر رباط استاد دانشگاه «ام آي تي» در رشته تاريخ و كلام و نيز مدير برنامه آغاخان با مطالعه گزارههاي تاريخي و بررسي جهت گيريهاي سياسي مذهبيِ مقريزي و با بهرهگرفتن از روش توصيفي تحليلي در پي كشف اين رابطه برآمد و اشتراك آن دو را در تبار و جغرافيايي واحد پيوند دهنده اصلي مورخِ مغربيِ سُني با دولت فاطميِ شيعي دريافت. تباري كه مقريزي آن را بر اثر دشمني تمار عيار دولت مملوكي با فاطميان، كتمان كرد و به عنوان يك عالم منتقد انقلابي مسلك (متمايل به ظاهريه) در مقام نقد مملوكان و ستايش از دستاوردهاي فاطميان جلوه نمود و با اين حال، هرگز به عقايد فاطميان تمايلي نشان نداد. مقاله پيشرو برگردان اين مطالعه ارزشمند از زبان انگليسي به فارسي است.

The Fatimid government (297, 567 AH) in the continuation of the Ismaili movement and relying on their teachings, was one of the governments trying to revive Shiite influencial works on the ideas of Shiites for 270 years of caliphate. Maghrizi (766, 845 AH) was also one of the famous non-Shiite historians of the Mamluk era (Ayyubids) in the Islamic Maghreb. An era that, despite the brilliance of historiography in that period, did not neglect from enmity with Shiites and Fatimids. After two centuries of his time with the Fatimids, Maghrizi studied the Shiite Fatimids with a non-Shiite thought and in the heavy religious-political atmosphere of the Mamluk era with a sociological view and a civilized approach and evaluated them with the most prudent Islamic state and their period as the most brilliant period of Egyptian rule. Maghrizi's special attention to the history of the Fatimids and his praise of their works and achievements has led researchers to explore the causes and has caused the compilation of works to explain the relationship of Maghrizi with the Fatimids. In the meantime, Nasser Rebat, a professor at MIT University in the field of history and theology, and also the director of the Aga Khan program, Sought to discover this relationship with studying the historical propositions and examination of the political-religious orientations of Maghrizi, using descriptive-analytical methods and found the commonality of that two in the Descent and geography of the unit linking between the Sunni Moroccan historian and the Shiite Fatimid state. A lineage that Maghrizi concealed as a result of the Mamluk government's feud with the Fatimids and appeared as a revolutionary scholar (inclined to Zaheriyah) in the position of criticizing the Mamluks and praising the achievements of the Fatimids and yet, he never showed interest in Fatimid beliefs. The following article is a translation of this valuable study from English to Persian.