شيمي‌كاني تورمالين و مقايسه انواع آن در پگماتيت‌هاي منطقه زمان‌آباد، استان همدان

Mineral chemistry of tourmaline and comparison of its types in pegmatites of Zamanabad Area, Hamadan province

ناحيۀ زمان‌آباد در جنوب استان همدان واقع شده است و به زون ماگمائي-دگرگوني سنندج-سيرجان تعلق دارد. واحد‌هاي سنگي موجود شامل اسليت، فيليت، شيست‌هاي آندالوزيت-گارنت‌دار، شيست‌هاي سيليمانيت‌دار، هورنفلس، واحد پگماتيتي و آبرفت‌هاي عهد حاضر است. مهم‌ترين واحد زمين‌شناسي موجود تودۀ گرانيتوئيدي الوند به سن ژوراسيك مياني است. حضور تورمالين‌هاي با چندرنگي قهوه‌اي-سبز و تورمالين‌هاي خودشكل آبي‌رنگ احتمالاً از نوع اينديكوليت از مشخصات بارز تورمالين‌هاي ناحيۀ زمان‌آباد هستند. بر اساس آناليز الكترون‌ميكروپروب انجام شده روي كاني تورمالين و به‌كمك نمودارهاي مختلف مي‌توان گفت كه تورمالين موجود در پگماتيت‌هاي گرانيتي از نوع شورل و تعداد اندكي نيز از نوع فوئيتيت بوده است، ضمناً تورمالين‌هاي موجود در پگماتيت هورنفلس‌ها از نوع شورل و تعدادي نيز تمايل به قطب دراويت دارند. بر اساس پژوهش‌هاي انجام شده تورمالين موجود در پگماتيت‌هاي گرانيتي از نوع قليائي و جايگاه خالي و تورمالين موجود در پگماتيت‌هاي هورنفلس‌ها از نوع قليائي هستند. ويژگي‌هاي متعدد تورمالين متعلق به پگماتيت‌هاي گرانيتي از قبيل خودشكلي، وجود نداشتن زون‌بندي شيميائي، زياد بودن مقدار Al و Fe/Fe+Mg، نقصان در جايگاه X تورمالين‌‌ها و وجود سنگ ميزبان گرانيتوئيدي فقير از Li و پگماتيت و آپليت­هاي وابسته به آن حاكي از ماگمايي بودن آنها است. هم‌چنين قليائي بودن، نبود نقصان در جايگاه ‌X، مقدار بالاي منيزيوم، پائين بودن مقدار Al و Fe/Fe+Mg در تورمالين موجود در پگماتيت هورنفلس‌ها و وجود سنگ ميزبان از نوع متاپليت­ هاي فقير از Ca، متاپساميت­ ها و سنگ­ هاي كوارتز-تورماليني نشان‌دهندۀ گرمابي بودن اين مجموعه است.

Zamanabad area is located in southern of Hamedan Province and belong to Sanandaj-Sirjan magmatic-metamorphic Zone. Lithologic units of this area comprising slate, phyllite, andalusite-garnet bearing schists, sillimanite bearing schists, hornfels, pegmatitic unit and recently alluviums. The most important of geological unit is Alvand granitoid pluton at age middle Jurassic. Presence of tourmalines with brown-green pleochroism and blue automorphic tourmalines such as probably indicolite is the specific features of tourmalines of Zamanabad area. Based on the microprobe analysis and multiple diagrams on tourmalines, the combination of tourmaline in granitic pegmatite is schorl and a few close to foitite. By the way, tourmalines in hornfels pegmatites are schorl and close to dravite. It was studied that tourmaline in granite pegmatites is alkaline and empty site whiles tourmaline in hornfels pegmatite is alkaline. Features such as automorphism, absence of chemical zoning, Al, Fe/Fe+Mg increase and decrease in X-site and host granite lack of Li and pegmatite and aplite related its show that these tourmalines have magmatic origin.Also, alkaline, without of X-site and further amount of Mg and a lesser amount of Al and Fe/Fe+Mg in tourmalines of hornfels pegmatites compatible to metapelites poor of Ca, metapesamites and tourmaline–quartz rocks show this complex have hydrothermal origin.