فقها در ميان عقلا

فقها در ميان عقلا هستند و بايد اين آمادگي را داشته باشند كه سخنشان مورد ارزيابي آنان قرار گيرد. فتواهاي فقها را با اين ارزيابي عقلايي مي‌‌توان سه قسم كرد: فتواهاي منطبق با رويكرد عقلايي عصر قديم و جديد، فتواهاي منطبق با رويكرد عقلايي قديم، و فتواهاي منطبق با رويكرد عقلايي جديد. بيش از نود فتوا و بيست قاعده فقهي با رويكرد عقلايي همه اعصار منطبق است. فتواهايي كه بيشتر با رويكرد عقلايي عصر قديم يا جديد منطبق است در حوزه حقوق كودك، زن، كافر، مالي و معنوي و فتواهاي موافق با احتياط يا تسهيل و در حوزه هنر،‌ دادرسي، نهي از منكر، مجازات ها و ديه قتل خطايي يافت مي شود و با هم قابل مقايسه است. با توجه به نمونه‌هايي از اين فتواها و تفاوت آن‌ها، به روش توصيفي-تحليلي مي‌‌توان گفت: فتواهاي منطبق با رويكرد عقلايي زمانه با اطمينان بيشتر منطبق با مقصود شارع است؛ زيرا دست‌كم بعضي از منابع فتواهاي غير‌عبادي، متناسب با مقتضيات عصر شارع و مقيد به رواج عرفي است و با تغيير آن اقتضاها، فتواهاي منطبق با رويكرد عقلايي عصر قديم نيز تغيير مي‌كند. به ‌علاوه، توجه به نقش عقلا در فهم ظواهر الفاظ چه بسا موجب شود بعضي از الفاظ شارع در معنايي كه بعضي از فقها فهميده‌اند و منطبق با همان رويكرد است ظهور نداشته باشد و مجمل شود، كه تفسيرش را بايد به اهل بيت واگذار كرد. تازه هاي تحقيق اگر فقها با رويكرد عقلايي عصر قديم منابع فقهي را بررسي و احكام را استنباط نمايند گاهي به فتواهايي مي­رسند كه عقلاي معاصر آنان را تخطئه مي­كنند؛ و اگر با رويكرد عقلايي عصر جديد به بررسي و استنباط بپردازند غالباً به نتايجي مي­رسند كه عقلاي معاصر آنان را مذمت نمي­كنند. چون عقلاي همه اعصارْ مخاطب شارع­اند و فقها در ميان عقلا هستند، نه در برابرِ عقلا، و نمي­توانند سيره­هاي عقلا و فهم آنان از كلام شارع را ناديده بگيرند. مي­توان گفت: ادله نقلي شرعي در معناي متعارض با سيره­هاي عقلاي معاصر و فهم آنان ظهور ندارد و نمي­توان شريعت را در برابرِ بناهاي عقلايي مستحدث قرارداد.

no abstract