واكاوي؛ نقش شيعيان مهاجر ايراني در ايجاد صلح بين دولت هاي شيعه دكن (1098 – 895 ق)

همزمان با تشكيل دولت‌هاي ­شيعه عادل‌‌شاهي، نظام­­‌شاهي و قطب‌­­شاهي، مهاجرت ايرانيان شيعه به جنوب­ هند جدي­تر شد؛ حكام ­شيعه دكن به مهاجران ايراني به­منظور تثبيت حاكميت شيعي و تحكيم مباني و ترويج مذهب تشيع و نيز دفاع از آن در برابر دولت­هاي غيرشيعي، نياز داشتند. اين مهاجرت موجب تحولاتي در زمينه فعاليت‌هاي سياسي ­و­ اجتماعي همسو با سياست‌هاي مذهبي و خارجي اين دولت‌ها‌ شد و جنوب­ هند به‌ منطقه­اي امن براي ساكنان اين نواحي تبديل گرديد. مقاله حاضر با رويكرد «توصيفي - تحليلي» و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي در پي واكاوي و تحليل تكاپوهاي شيعيان مهاجر ايراني در ايجاد صلح ميان دولت­هاي شيعه ­دكن بوده و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه: هدف شيعيان ايراني از ايجاد صلح بين دولت­هاي شيعه دكن چه بوده است؟ يافته­هاي پژوهش حاكي از آن است كه شيعيان نخبه مهاجر ايراني با درك شرايط ويژه و خطرات احتمالي، به ‌عنوان سفيران صلح نزد ديگر حكام شيعه دكن در صدد نزديكي حكومت‌هاي شيعه و نيز اتحاد آنان در برابر حكومت­هاي غيرشيعه، به­ويژه اهل ­سنت برآمدند و بدين‌سان، با ايجاد قدرتي متحد و تشكيل سپر دفاعي مانع ابتلاي آنان به جنگ­هاي طولاني شدند. دستاورد مهم اين صلح برخورداري مردم مناطق تحت حاكميت دولت­هاي شيعه دكن از امنيت اجتماعي بود. همچنين ايرانيان با انجام اين مأموريت به­دنبال تثبيت و تقويت حكومت شيعي بر محور آموزه­هاي مذهب تشيع بودند تا بدين‌وسيله از فروپاشي حكومت شيعيان در منطقه دكن جلوگيري كنند. تازه هاي تحقيق از آغاز تأسيس دولت­هاي شيعه دكن، نه ‌تنها دولت مركزي گوركاني، بلكه دولت­هاي همسايه، نظير بريد شاهيان، عماد شاهيان، بهادر گجراتي و حتي حكومت هندو مذهب رام راج در ويجانگر به آنان به چشم رقيب خطرناك مي­نگريستند و از هر فرصتي براي سرنگوني آنان استفاده مي­كردند. دولت­هاي شيعه براي مقابله با اين خطر نيازمند شيعيان مهاجر ايراني بودند؛ زيرا آنان كه از طبقات بالاي جامعه ايراني بودند، با استفاده از تجربيات اداري، ديواني و نظاميِ كسب ­شده از مدت حضور خود در ايران، به‌ خوبي مي‌توانستند از عهده اين مهم برآيند. ايرانيان شيعه كه از يك سو، محل اعتماد حكام شيعه دكن بودند و از سوي ديگر به ‌خوبي قادر به درك موقعيت حساس دولت­هاي شيعه در مقابل همسايگان غيرشيعه بودند، بهترين راه را براي افزايش قدرت اين دولت­ها و ماندگاري آنان بر مسند حاكميت ايجاد صلح با قدرت­هاي همسايه دانستند. ايرانيان در پي ايجاد صلح، از دو منظر به موفقيت نايل آمدند: نخست آنكه مأموريت آنان در مصاف دولت­هاي شيعه در مواجهه با دولت‌هاي غيرشيعه منجر به تثبيت حاكميت شيعيان در اين مناطق گرديد. توضيح آنكه در صورت عدم فعاليت ايرانيان در اين زمينه و در عين حال، وجود محدوديت­ها براي دولت­هاي شيعه در مقابل همسايگان غيرشيعي، فرصت خدمات‌رساني براي ساكنان مناطق تحت حاكميت از سوي اين دولت­ها با دشواري‌هايي مواجه مي­شد و اين امر در بلند‌مدت موجب نارضايتي مردم مي­گرديد. دولت­هاي شيعه از فرصت صلح براي اختصاص زمان و انرژي در زمينه­هايي كه در آن دچار ضعف بودند، بهره بردند و اين مسئله به ميزان چشمگيري مرهون سياست­هاي اتخاذي از سوي شيعيان ايراني دربار دكن بود. از جهاتي نيز اين اقدام موجب آشنايي و گرايش مردم اين نواحي به مذهب تشيع گرديد؛ زيرا با حكومت طولاني دولت­هاي شيعه و حمايت آنان از مباني تشيع، فرصت مناسبي براي شيعيان به‌منظور تبليغ آموزه­هاي تشيع به‌دست داد. از منظر ديگر نيز انعقاد صلح توسط ايرانيان از ابتلاي جامعه دكن به درگيري و نابساماني­هاي اجتماعي، سياسي، فرهنگي و به ويژه اقتصاديِ برآمده از جنگ­هاي متمادي جلوگيري كرد. در اين دوره بسياري از دولت­هاي همسايه عليه حكام شيعي دست به توطئه زدند و در پي ايجاد اتحادي عليه آنان بودند كه اين موضوع با درايت ايرانيان ناكام ماند و حتي گاهي ايرانيان تا بدانجا در مأموريت خويش موفق عمل نمودند كه دشمني بين دولت‌هاي شيعه را به دوستي تبديل نمودند و با ايجاد روابط سببي بين حكام دولت‌هاي شيعه از طريق ازدواج‌هاي سياسي، موفق به تزريق شادي در بين ساكنان اين نواحي گرديدند. ناگفته پيداست كه امنيت حاصل از مأموريت ايرانيان در ايجاد صلح، به رفاه اقتصادي و توسعه كسب و كار در منطقه دكن انجاميد و بدين سان، زيرساخت­هاي اقتصادي و توليد براي آنان فراهم گرديد. ايرانيان با ايجاد صلح بين دولت­هاي شيعه، بخش قابل‌توجهي از قدرت و توان اين دولت­ها را كه در جدال با يكديگر صرف مي­شد، به اين امر اختصاص دادند و با امن­كردن راه‌هاي تجاري موجب افزايش راندمان تجارت و نيز بهبود كيفيت زندگي اقتصادي مردم اين نواحي گرديدند. درواقع شيعيان ايراني با تلاش خود از ابتلاي مردم نواحي دكن به فقر و گرسنگي جلوگيري كردند. بايد دانست كه وقتي امنيت باشد سرمايه انساني خود به خود از زيرزمين­ها و خزانه‌ها بيرون مي­آيد كه اين خود موجبات رفاه اقتصادي اهالي را فراهم مي­آورد و در مقابل، همين كه صداي تفنگي بلند شود سرمايه و اقتصاد به زيرزمين مي­خزد.

no abstract