عدم عموميت مقام انسان كامل در نظام صدرايي و پيامدهاي آن

انسان شناسي در نظام حكمي صدرايي از جامع‌ترين تتبعات صورت گرفته در اين حوزه قلمداد مي‌شود. يكي از نمودهاي جامعيت اين مباحث، پرداختن به ماهيت و جايگاه انسان كامل در نظام هستي، مصاديق و كاركردهاي دنيوي و اخروي آن و... است كه در مقالات و تحقيقات پژوهشي - از زواياي مختلف - بارها بدان پرداخته شده است، اما آن‌چه كم و بيش در اين پژوهش‌ها مغفول مانده، توجه به علل عدم عموميت اين مقام و پيامدهاي حاصل از آن، در اين نظام فكري است كه به نظر مي‌رسد پرداختن به آن، موجب تعميق بيشتر مباحث انسان‌شناسانه در انديشۀ صدرايي و فلسفۀ اسلامي خواهد شد. براين اساس مساله‌ي اصلي اين جستار، بررسي تحليلي علل عدم عموميت اين مقام در آثار صدرايي است. در اين پژوهش نخست دلايل اين عدم عموميت، ضمن بررسي تحليلي عوامل موثر در پديدآيي و استكمال آدمي به‌واسطۀ تباين و تفاضل نفوس در قالب كثرت پيشيني و پسيني تبيين مي‌شود كه بر اين اساس، اصل مقام انسان كامل به واسطۀ دعوت انبياء، تكليف، تاديب و... قابل دستيابي است، اما دستيابي به نهايت مراتب عاليۀ اين مقام، براي همگان امكان‌پذير نيست كه اين امر خود، موجب توجيه عقلاني‌تر كيفيت استكمال ارادي پيامبران و امامان معصوم خواهد بود.

One of the most comprehensive studies in the Sadrian philosophical system pertains to the field of anthropology. Moreover, one of the manifestations of the comprehensiveness of this discussion is dealing with the nature and place of the perfect Man in the order of being and its referents and worldly and other-worldly functions, which have been explored in several studies. However, what they have all neglected is the attention to the reasons of the specific nature of this station and its consequences in this school of philosophy. It seems that the attention to this point can grant more depth to anthropological discussions in the Transcendent Philosophy and Islamic philosophy. Accordingly, this study aims to provide an analytic account of the reason for the uniqueness of this station in Mullā Ṣadrā’s works. Here, while analyzing the factors affecting the emergence and perfection of human beings through difference of souls within the framework of apriori and aposteriori multiplicity, the authors explain the restriction of this station to quite a few people. The findings of this study indicate that the station of the perfect Man can be attained through the prophet’s invitation, obligation, courtesy, etc. Nevertheless, developing the highest levels of this station is not possible for all, which justifies the quality of the voluntary perfection of the Infallible Imāms (‘a) and the prophets (ṣ).