رهيافتي تاريخي در واكاوي مفهوم بداء در متون شيعي

A Historical Approach to the Analysis of the Concept of Badā’ in Shia Texts

بداء از كاربردي ترين آموزه هاي معرفتي در علوم مختلف است. از اين رو دستيابي به تعريف جامع از آموزۀ بداء ضرورتي اجتناب ناپذير است؛ چراكه بررسي آثار انديشمندان اين حوزه، حكايت از ارائۀ تعريف هاي متفاوتي از اين آموزۀ شيعي تا به امروز دارد كه حتي برخي، آن را خوانش ديگري از آموزۀ نسخ قلمداد كرده اند. جهت نيل به تعريف درست از اين آموزه، پژوهش پيش رو بر آن است كه از مسير معناي لغوي و بيان عامل جدايي معناي اصطلاحي از معناي لغوي بداء، با روش توصيفي - تحليلي به حضور و تطوّ ر تاريخي اين آموزه در تأليفات شيعه پرداخته و با تكيه بر رويكرد جديد در تعريف اين آموزه در دو سدۀ اخير، مؤلفه هايي كه از ميان تعريف ها بيشتر مورد تكرار قرار گرفته است را استخراج كرده و تعريف جامعي از بداء ارائه دهد و در نهايت با پيراستن قيدهايي از تعريف پيشينيان، به تكميل تعريف بداء بپردازد. تعريف جامع بداء در دو محور (مقام ثبوت و مقام اثبات ) كه محور دوم آن از دو سطح (بداء در سطح شخصي و بداء در سطح عمومي) مي باشد، در اين پژوهش ارائه مي گردد. جدا نمودن بين عنوان بداء با ساير معاني معرفتي هم عرض آن (نسخ، قضا و قدر) و همچنين افزودن قيد “مخالفت واقعه با اخبار مخبر صادق” و تأكيد بر قيد “ظهر منه” از دقت هايي است كه موجب برطرف شدن نقايص تعريف پيشنيان از اين آموزه شده است.

Badā’ (alteration in the Divine will) is one of the most practical teachings in various Islamic sciences. Therefore, achieving a comprehensive definition of the doctrine of badā’ is an inevitable necessity, because the study of the works of thinkers in this field suggests that different definitions of this Shīʿī teaching have been presented to date so that some have even taken it as another reading of the doctrine of abrogation (naskh). In order to achieve a correct definition of this doctrine, the present research intends to study the presence and historical evolution of this doctrine in Shia writings by means of the descriptive-analytical method and through the distinction between the idiomatic and literal meaning of badā’. Relying on a new approach in defining this doctrine in the last two centuries, it tries to find the components that are more frequently repeated among the definitions and provide a comprehensive definition of badā’ and also, by removing some of the conditions in the predecessors’ definitions, attempts to improve the definition. In this article, the comprehensive definition of badā’ is presented in two positions (ontic/epistemic), the second of which has two levels (badā’ at the personal level, badā’ at the general level). The distinction between the concept of badā’ and other similar concepts (abrogation, Divine decree and predestination), the inclusion of the condition “opposition of the event to the news of the honest informant”, and the emphasis on the condition “become clear from it” are some of the considerations that eliminate the defects in the predecessors’ definition.