طبقه‌بندي علوم از ديدگاه ملاصدرا و تأثير شرايط اجتماعي بر آن

The Influence of Social Conditions on Mullā Ṣadrā’s Classification of Sciences

در دوران صفويه، معاصر با حيات صدرالمتألهين، با روي كار آمدن فقهاي درباري و تصوف بازاري، علوم حقيقي همچون فقه و فلسفه و عرفان به انزوا رفت. ملاصدرا، كه با انديشه‌هاي فلسفي و عرفاني پيش از خود آشنايي داشت و در مقام يك عالم ديني، در پي زدودن تشويش فكري از جامعة علمي و مقابله با اين رويكرد گمراه‌كننده، به تأسيس نظام فلسفي جديدي پرداخت تا بتواند تمام تفكرات پيشين را به‌نحوي سازگار و در خود جمع نمايد. در واقع او در تلاش بود با تأسيس مكتب فلسفي خود، جايگاه علم حقيقي و راه رسيدن به آن را براي جامعه تبيين كند. از آنجا كه طبقه‌بندي علوم از مسائل اوليه هر نظام فلسفي بشمار مي رود و هر نظام فلسفي و مجموعه مسائل آن، متأثر از شرايط اجتماعي هستند، طبقه‌بندي ملاصدرا از علوم متأثر از دغدغه‌هاي اجتماعي وي بوده و در جهت پاسخگويي به نياز جامعه خويش و هدايت آن بسمت علوم حقيقي ترسيم شده است. او در هر يك از سه دورة حيات علمي خود، دسته‌بندي خاصي از علوم ارائه داده است؛ در دورة نخست، بر اساس رويكرد مشائي، سپس بر اساس رويكرد اشراقي، و در دورة پختگي تفكرش، با رويكرد متعاليه. اين مقاله بر آنست تا طبقه‌بندي صدرالمتألهين از علوم را در هر يك از سه دورة حيات علمي وي بررسي نمايد و نشان دهد كه در هر يك از ادوار چه تأثيري از دغدغه‌هاي جامعه پذيرفته و چگونه پاسخگوي آنها بوده است.

During the Safavid era, at the time of Mullā Ṣadrā and upon the rise of court-jurisprudents and pseudo-mysticism, true sciences such as jurisprudence, philosophy, and gnosis were in seclusion. Mullā Ṣadrā, as a religious scholar who was familiar with the philosophical and gnostic ideas before him, tried to eliminate philosophical confusion from the scientific society and oppose this fallacious approach. Hence, he established a new philosophical system in order to bring all previous thoughts together in a consistent manner. In fact, he aimed to clarify the place of true knowledge and the ways of attaining it for society through establishing his own school of philosophy. The classification of sciences is one of the fundamental problems in any philosophical system. However, it is emphasized that each system of philosophy and the collection of its problems are influenced by the social conditions of their time. Similarly, Mullā Ṣadrā’s classification reflects his social concerns and has been developed in response to the social needs of his time and directing them towards true sciences. He has provided a specific classification of sciences in each of the three periods of his scientific life. He followed a peripatetic approach during the first period, an Illuminationist approach during the second one, and a transcendent approach during the third period, which reflected the height of his philosophical maturity. This paper aims to investigate Mullā Ṣadrā’s classification of sciences during each of the three periods of his scientific life and demonstrate how each was influenced by the social conditions of his time, and how each responded to the existing societal needs.