پديد آورندگان :
اسدزاده خانقاه، حسن دانشگاه آزاد اسلامي واحد آستارا، ايران , پور نمين، محمد ابراهيم دانشگاه آزاد اسلامي واحد آستارا، ايران , جليلي كهنه شهري، خسرو دانشگاه آزاد اسلامي واحد آستارا، ايران
كليدواژه :
متون تاريخي , تاريخ‌نگاري , مورخ , قرن هفتم , حوادث تاريخي , اشعار فارسي و عربي
چكيده فارسي :
متونِ كهنِ تاريخيِ فارسي به‌ويژه از قرن ششم هجري به بعد، از سويي به سبب موضوع خود، و از سوي ديگر به دليل كاربرد عناصر و شيوه‌هاي ادبي‌سازي در اين متون، در ملتقا و پيوندگاه دو گونۀ «تاريخ‌نگاري» و «ادبيات» قرار مي‌گيرند. در اين ميان، شعر اعم از فارسي و عربي، با دو نوع كاركردِ عمدۀ «خبري» و «آرايه‌اي» حضوري چشمگير در اين متون، و نزديكي دو گونۀ مزبور به هم دارد؛ در پژوهش حاضر با استناد به طبقه‌بندي‌هاي ريزتر و دقيق‌تر از انواع كاربردهاي شعر، بسامد اين انواع و دلايل آن، در هفت اثر تاريخي قرن هفتم، شاملِ تاريخ طبرستان، بدايع‌الازمان فى وقايع كرمان (تاريخ افضل)، عقدالعلى للموقف الاعلى، تاريخ جهانگشا، مختصر سلجوقنامه (تاريخ ابن‌بي‌بي)، طبقات ناصرى، و نظام‌التواريخ كه متعلق به سه گونه تاريخ‌نگاريِ «عمومي»، «محلي» و «دودماني»اند به روش توصيفي‌تحليلي، و اسنادي‌كتابخانه‌اي بررسي شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه كاركرد شعر در مجموع اين آثار، بيشتر جنبۀ ادبي و آرايه‌اي دارد تا كاركرد روايي و خبري. يعني نويسندگان بيشتر كوشيده‌اند از قدرت تأثير شعر در تأكيد بر مفهوم «عبرت» بهره ببرند تا اين‌كه گزارشي منظوم از «خبر و روايت تاريخي» ارائه كنند. تعلق نويسندگان اين آثار به طبقۀ ديوانيان و كوشش هرچه بيشتر آنان در تبديل آثار خود به اثري هنري و منطبق با معيارهاي زيباشناختي عصر را مي‌توان از دلايل اين امر تلقي كرد. از ميان انواع سه‌گانۀ تاريخ‌نگاري نيز، حجم و بسامد به‌كارگيري شعر، فارغ از انواع كاركردهاي آن، در دو نوع «محلي» و «دودماني» در مقايسه با تواريخ عمومي بسيار چشمگيرتر است. در پايان مقاله نيز جدولي تنظيم و ارائه شده است كه خواننده مي‌تواند معرفي و نوع تاريخ‌نگاري هر اثر، بسامد موارد استشهاد، تعداد ابيات به‌كاررفته، تفكيك تعداد ابيات فارسي و عربي و نهايتاً انواع كاركردهاي شعر را در متون تاريخي مذكور در موجزترين شكل ممكن ملاحظه كند.
چكيده لاتين :
Ancient Persian historical texts, especially from the sixth century (AH) onwards, due to their subject matter, and also because of the use of elements and methods of literature in these texts, are in a combination of "historiography" and "literature". Among these, poetry, both Persian and Arabic, with two main types of functions, "news" and "array", has a significant presence in these texts, and the closeness of the two types; In the present study, citing finer and more precise classifications of types of poetry applications, the frequency of these types and their reasons in seven historical works of the seventh century (AH), including: Tarikh-e Tabarestan, Badaye al-azman fi vagayea-e Kerman (Tarikh-e Afzal), Egd al-ola, Tarikh-e Jahangosha, Mokhtasar-e Saljuknam (Tarikh-e Ibn-e Bibi), Tabaghat-e Naseri, and Nezam al-tavarikh, which belong to three types of historiography, "general", "local" and "dynastic", have been studied using a descriptive-analytical method, and examining library documents. The results of the research show that the function of poetry in these works is more literary and array than narrative and news. That is, writers have sought to use the power of poetry to emphasize the concept of "edification" rather than to present a poetic account of "historical news and narrative." One of the reasons for this is that the authors of these works belong to the Divan class and try as hard as they can to turn their works into works of art in accordance with the aesthetic criteria of the time. Among the three types of historiography, the volume and frequency of poetry use, regardless of its functions, is much more significant in both local and lineage types compared to general histories. At the end of the article, a table is prepared and presented that the reader can see the introduction and type of the historiography of each work, the frequency of testimonies, the number of verses used, the separation of Persian and Arabic verses and finally the types of poetic functions in the mentioned historical texts in the most concise form possible.
