مشروطه ايران و عثماني و روشنفكران كرد

The Constitution of Iran and the Ottomans and the Kurdish Intellectuals

جنبش مشروطه كمابيش هم‌زمان در كشور ايران و عثماني رخ داد. در كنار روشنفكران و اديبان اين دو كشور، روشنفكران و اديبان كُرد، مانند احمد شَوقي، جميل صدقي زهاوي، حاجي قادر كويي، شيخ رضا طالباني در مشروطۀ عثماني و ميرزادۀ عشقي، ابوالقاسم لاهوتي، آيت‌الله مردوخ كُردستاني و قاضي كوثر سقزي در مشروطۀ ايراني فعاليت‌هاي چشمگيري در جهت شكل‌گيري جنبش مشروطه و ترويج انديشه‌هاي مشروطه‌خواهي داشته‌اند. مقالۀ حاضر با روش توصيفي‌تحليلي به بررسي آراي تعدادي از روشنفكران و اديبان كُرد در دوران مشروطۀ عثماني و ايراني مي‌پردازد و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه نقش روشنفكران و اديبان كرد در مشروطۀ ايران و عثماني چه و چگونه بوده است و آنان چگونه توانسته‌اند انديشه‌هاي مشروطه‌خواهي را در كُردستان گسترش دهند. ازآنجاكه شرايط اجتماعي، سياسي و فرهنگي در كُردستان ايران و عثماني يكسان نبود، بيشتر روشنفكران كرد اين دو كشور نيز هدف‌هاي يكساني را دنبال نمي‌كردند و محتواي انديشه‌هاي آن‌ها لزوماً در مسيري يكسان تحول نمي‌يافت. بيشتر روشنفكران و اديبان كُرد در كُردستان عثماني، كشور عثماني را وطن خود نمي‌دانستند و به دنبال ترويج انديشه‌هاي ناسيوناليستي قومي و استقلال و جدا شدن از دولت عثماني بودند، اما برخلاف آنان روشنفكران و اديبان كُرد ايراني، ايران را وطن خود مي‌دانستند و به ايراني آزاد و برخوردار از حكومت قانون بر مردم مي‌انديشيدند.

The constitutional movement took place more or less simultaneously in Iran and the Ottoman Empire. Along with the intellectuals and writers of these two countries, Kurdish intellectuals and writers, such as Ahmad Shawqi, Jamil Sedghi Zahawi, Haji Qader Kooi, Sheikh Reza Talabani in the Ottoman Constitution and Mirzadeh Eshghi, Abolghasem Lahouti, Ayatollah Mardukh Kurdistani and Qazi Kowsar Saqezi in the Iranian Constitution carried out significant activities in order to form the constitutional movement and to promote the constitutionalist ideas. The present article uses a descriptive-analytical method to examine the views of a number of Kurdish intellectuals and writers during the Ottoman and Iranian constitutions and answers the question of what was the role of Kurdish intellectuals and writers in the Iranian and Ottoman constitutions and how they were able to spread the constitutionalism thoughts in Kurdistan. Since the social, political, and cultural conditions in Iranian and Ottoman Kurdistan were not the same, most Kurdish intellectuals in the two countries did not pursue the same goals, and the content of their ideas did not necessarily change in the same direction. Most Kurdish intellectuals and writers in the Ottoman Kurdistan did not consider the Ottoman country as their homeland and sought to promote the ethnic nationalist ideas and independence and secession from the Ottoman government. Unlike them, Iranian Kurdish intellectuals and writers considered Iran as their homeland. They sought for a free Iran in which the law could govern the people.