پهنه‌بندي پراكنش برخي فلزات سنگين در ذرات گرد و غبار اطراف كانون هويزه-خرمشهر و شناسايي منشأ احتمالي اين فلزات

Source Identification and Distribution Mapping of some Heavy Metals in Dust Particles Collected Around the Hoveyzeh-Khorramshahr Dust Center

گرد و غبار يكي از مهمترين آلاينده ­هاي زيست­ محيطي است كه حاوي ذرات معلق و فلزات سنگين مي ­باشد. اين مطالعه در سال 1397، با هدف بررسي ميزان غلظت و تعيين توزيع فلزات سنگين گرد و غبار در اطراف كانون غبار هويزه- خرمشهر انجام شد. 30 نقطه ازمناطق مختلف شهري و روستايي جهت بررسي فلزات سنگين ذرات گرد و غبار فرونشست شده با استفاده از تله­ هاي رسوبگير تيله­اي در ارتفاع 3 تا 4 متري از سطح زمين، نمونه­­ برداري شد. نتايج نشان داد كه مقاديرغلظت فلزات سنگين ذرات گرد و غباربه ترتيب منگنز˂ روي˂ كروم˂ نيكل˂ سرب˂مس˂ كبالت˂ جيوه مي­ باشد. همچنين بيشترين ميزان غلظت فلزات سنگين در مناطق جنوبي منطقه مطالعاتي مشاهده گرديد كه فعاليت ميادين نفتي زياد بوده است. كمترين مقادير غلظت عناصرسنگين گرد و غبار نيز در مناطق مسكوني روستايي مشاهده شد. در عمده ايستگاه­ هاي مطالعاتي، دو فاكتور غني شدگي و زمين انباشت در عناصر سنگين در ذرات گرد و غبار بيشتر از خاك سطحي كانون غبار مي ­باشد. مقادير شاخص زمين انباشت در ذرات گرد و غبار و نيز در خاك سطحي براي فلزات جيوه، سرب و منگنز (3 ˂I geo ≥ 2) در محدوده آلودگي متوسط تا زياد قرار دارند كه حاكي از تاثيرپذيري فراواني اين عناصر به طور عمده از منابع مختلف انسان زاد مي­باشد. نتيجه آناليز خوشه­ اي با روش تجزيه مؤلفه اصلي كاملا مطابقت دارد و مي ­تواند بيانگر چند منشأ مختلف (آلاينده­ هاي نفتي، صنعتي و ترافيكي) فلزات سنگين در گرد و غبار باشد.

Dust is one of the most important environmental pollutants, containing particulate matter and heavy metals. The aims of this study were to determine the pollution level and to identify the distribution pattern of heavy metals in dust samples collected around the Hoveyzeh - Khorramshahr dust center. Thirty points from different urban and rural areas were taken using marble sediment traps to examine the heavy metals contents of the dust particles. The results showed that the concentrations of heavy metals in dust particles follows the order Mn > Zn >Cr > Ni > Pb > Cu > Co. Also, the highest values of enrichment factor were found in the southern parts of the study area, where the oil fields activities are predominant. The lowest concentrations of heavy metals were also observed in rural areas. In most of the stations, both values of enrichment factor and geo-accumulation index were higher in dust samples compared to those of soil samples. The values of geo- accumulation index for Hg, Pb, and Mn elements in dust particles and soil samples were in the range of medium to high pollution (2 ≥ I geo ˂ 3), indicating the impact of various human resources on distribution of these elements. The result of cluster analysis is fully consistent with the results of Principal Component Analysis (PCA), indicating several sources deriving from human activities including oil, industrial and traffic on heavy metals distribution in dust samples.