واكاوي و خوانش گرايش‌هاي پارادكسيكال انديشۀ سكولاريسم مدرن در تفكر انديشمندان سياسي معاصر جهان عرب

Analyzing and reading the paradoxical tendencies of modern secularism in the thoughts of contemporary political thinkers in the Arab world

انديشۀ سكولاريسم در جهان عرب مباني، ساخت بندي، نظريه‌پردازان، واكنش‌ها و كاركردهاي متفاوتي داشته است. پژوهش حاضر با گونه شناسي انديشۀ سكولاريسم در بين انديشمندان جهان عرب، بافت و مباني اين‌گونه شناسي را از طريق تجزيه‌وتحليل انديشۀ پنج انديشمند و فيلسوف نوانديش معاصر جهان عرب از مغرب و مشرق جهان عربي بررسي مي‌كند. سؤال اساسي پژوهش حاضر اين است كه سنخ شناسي تفكر انديشمندان مشهور سكولاريسم در جهان عرب چه ساختي دارد؟ در پاسخ به پرسش پژوهش، مقاله تفكر اين انديشمندان در رابطه با سكولاريسم را بر مبناي مواجهۀ سنت و مدرنيته، برآمده از دو ساخت درون‌گرايي يا بومي‌گرايي واكنش گرا و برون‌گرايي غرب‌گرا در جهان عرب مي‌داند. جريان انديشگي درون‌گراي واكنشي ، عامل اصلي مشكلات جهان عرب را دوري از سنت‌هاي اصيل اسلامي مي‌داند و سكولاريسم و ارزش‌هاي غربي را باعث اضمحلال جهان عرب مي‌داند.پاسخ اين جريان نوعي راديكاليسم اسلامي – انديشه‌اي جزم انديشانه در زندگي سياسي و اجتماعي در جهان عرب است. جريان دوم با گزينش حمايت حداكثري از سكولاريسم ضد دين ؛ غرب‌گرا است و حذف و طرد دين و سنت‌هاي اسلامي را از جريان انديشه ورزي وزندگي سياسي و اجتماعي ازجمله اهداف اساسي خود مي‌داند. برخي از انديشمندان نيز، راهي ميانه را برگزيده‌اند. روش مقاله حاضر مبتني بر تحليل كيفي متون اصلي پنج انديشمند و فيلسوف موردنظر در جهان عرب ازجمله المسيري، الجندي، عابد جابري، نصر حامد ابوزيد و ناصيف نصار است.

The idea of secularism in the Arab world has had different foundations, structures, theorists, reactions and functions. The present study examines the typology of secularism among the Arab world's thinkers through an analysis of five contemporary modern thinkers and philosophers from the west to the east of the Arab world. The main question of the paper is what are the structure and the typology of secularism in the Arab world? In response to the research question, the article shows that, there are two orientations and structures in the Arab world about secularism. The first one is reactionary introversion or localism and the second one is Westernism extroversion in the Arab world. The reactionary introversion orientation considers the main cause of the Arab world's problems is receded from the original Islamic traditions, and considers secularism and Western values to be the cause of the destruction of the Arab world. This current is following kind of Islamic radicalism and dogmatic idea in political and social life in the Arab world. The second current by choosing the maximum support of secularism; is Westernism and considers the elimination of Islamic traditions from the political and social life as its’ main goals. Some thinkers have also chosen the middle way. The method of the present article is based on a qualitative analysis of the main texts of the five philosophers in the Arab world including Elmessiri, Al-Jundi, Abed Jaberi, Nasr Hamed Abu Zayd and Nassif Nasar.