ارزيابي اثرات بندسارهاي كوهستاني بر رژيم جريان رودخانه و منابع آب پايين دست، مطالعه موردي: حوضه آبريز مرنديز بجستان، استان خراسان رضوي

در مناطق خشك ايران بويژه در شرق كشور، احداث بندسار يكي از روشهاي مهار و بهره‌برداري از آبهاي سطحي بوده است كه معمولا براي كشت سيلابي استفاده مي‌شود. اما با وجود گستردگي زياد اين سازه‌ها در بعضي حوضه‌هاي آبريز كوهستاني، تا كنون مطالعه‌اي در ايران در مورد اثرات بندسارهاي كوهستاني بر رژيم جريان رودخانه و ديگر مولفه‌هاي چرخه آب در يك حوضه آبريز صورت نگرفته است. در مطالعه حاضر، اثرات بندسارهاي كوهستاني بر جريان رودخانه مرنديز بجستان واقع در جنوب غرب استان خراسان رضوي و اثرات آن بر منابع آب پايين دست مورد بررسي قرار گرفته است. با توجه به موجود نبودن داده و اطلاعات از بندسارهاي اين منطقه، بوسيله بازديدهاي ميداني و بررسي تصاوير ماهواره‌اي، بيش از 150 بندسار شناسايي شد. مساحت اراضي كشاورزي در پشت بندسارها نيز به همين روش تعيين شد كه برابر 4.8 كيلومتر مربع (2.2 درصد از كل مساحت حوضه آبريز مورد مطالعه) مي‌باشد. به منظور برآورد رواناب حاصل از بارندگي در مقياس روزانه از روش شماره منحني (SCS) براي دوره 971377 استفاده شد. بر اين اساس، متوسط حجم رواناب سالانه در حوضه آبريز رودخانه مرنديز، در حدود 2.6 ميليون متر مكعب و متوسط ضريب رواناب سالانه 12.4% برآورد شده است. مقدار حداقل و حداكثر براي ظرفيت ذخيره بندسارها به ترتيب 0.95 تا 1.43 ميليون متر مكعب تخمين زده شد كه اگر حجم رواناب روزانه بيش از آن باشد، سيلاب مي‌تواند به نقطه خروجي حوضه آبريز برسد و وارد دشت شود. نتايج نشان داد در طول 15 سال، حداكثر تعداد 14 سيلاب (5% روزهاي داراي رواناب) و حداقل پنج واقعه سيلاب (2% روزهاي داراي رواناب) به خروجي حوضه آبريز كوهستاني و دشت رسيده است. در نتيجه كاهش سيلاب‌هاي ورودي به دشت بر اثر تعدد بندسارهاي كوهستاني، باعث كاهش تغذيه آبخوان آبرفتي و شورترشدن آب‌زيرزميني در دشت شده است.