قصه «معاشران» در تاريخ (فرآيند شكل گيري شخصيت «معاشر» و بازتاب آن در ادبيات فارسي)

The Story of “Mu’ashers” throughout History: Development of Mu’asher as a Character and Its Reflection in Persian Literature

تغيير شرايط تاريخي - فرهنگي و دگرگوني انواع بافت ها، باعث فراموشي بخشي از دلالت هاي واژه «معاشر» شده است. اين دلالات گمشده، بر طبق سنجش روابط همنشيني و جانشيني واژگان متون، قابل بازشناسي است. فرهنگ هاي لغت براي واژه «معاشر»، معاني «دوست» و «همنشين» را ضبط كرده اند؛ اما دلالات ياد شده، نه در محور همنشيني و نه در محور جانشيني، نظام معنايي بسياري از ابيات، از جمله اين بيت سعدي: «سر كوي ماهرويان همه روز فتنه باشد / ز معربدان و مستان و معاشران و رندان» را پشتيباني نمي كنند. گوياست كه در اين بيت، واژه «معاشر» از نظر شمول معنايي، با واژه هاي «رند»، «مست» و «معربد» هم شمول است. واژه «معاشر» در اين زمينه به معني «فردي اهل عشرت، بزم و لهو» در زمينه اي غير اخلاقي است. اين معني هم براي افراد عياش و هم براي گروهي كه شغل آن ها «عشرت آفريني» بوده، به كار مي رفته است. برخي از «معاشران» با عنوان «نديمان معاشر» در دربارها نقش مديريت و خدمت رساني به ميزبانان را در مجالس بزم بر عهده داشته اند. انوري، يكي از مشاهير معاشران دربار سلجوقي را با نام «اكرم معاشر» شناسانده است. در اين پژوهش، افزون بر معرفي و ريشه شناسي تاريخي دلالت جديد «معاشر»، به زيرساخت هاي شكل گيري «طبقه معاشران» نيز پرداخته شده است.

Changes in historical and cultural conditions and contexts have consigned some implications of the term “Mu’asher” to oblivion. These lost implications are recognizable if the syntagmatic and paradigmatic relations of the words in a text are analyzed. Mu’asher is defined as “friend” and “companion” in dictionaries. However, these implications are not supported in verses such as “There would be trouble in the neighborhood of the beauties/by the Mu’arbads (revelers), Masts (drunks), Mu’ashers and Rends (rogues)” when their syntagmatic and paradigmatic relations are analyzed. In this verse, Mu’asher, Rend, Mast, and Mu’arbad are evidently co-hyponyms. In this context, it means a person “seeking immoral pleasures”. It also means those who render services to the said persons. Some Mu’ashers called Nadiman-e Mu’asher organized or served at the feasts. Anvari refers to one of most renowned Mu’ashers of the Seljuk Court as “Akram-e Mu’asher”. This research introduces and studies the historical origins of the new implication of “Mu’asher” and the contexts in which “Mu’ashers Caste” evolved.Keywords: Mu’asher, Mu’asherat, Mu’ashers Caste, context, implication.