ارزيابي اثرات اقتصادي تشكيل بازار آب كشاورزي در شبكة آبياري دشت رامجرد

Economic Impact Assessment of Agricultural Water Market Formation in Irrigation Network of Ramjerd Plain in Iran

در دو دهه‌ اخير، تشكيل بازار آب به عنوان يك راهبرد مطلوب مديريت تقاضا براي رفع كمبود آب مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به نقش آب در بخش كشاورزي، ارزيابي اثرات تشكيل بازار آب بر وضعيت معيشتي كشاورزان حائز اهميت است. بر اين اساس، در مطالعه حاضر، اثرات تشكيل بازار آب بر تغييرات الگوي كشت و بازده برنامه اي كشاورزان استان فارس بررسي شد. گردآوري داده‌هاي مورد نياز با استفاده از روش نمونه ­گيري تصادفي چندمرحله­اي از صد بهره بردار داراي حقابه در شبكه آبياري دشت رامجرد صورت گرفت؛ سپس، الگوي برنامه ريزي رياضي مثبت (PMP) تهيه و سناريوي تشكيل بازار آب با لحاظ قيمت تعادلي پياده‌سازي شد. نتايج نشان داد كه با تشكيل بازار آب، سطح زير كشت محصولات پربازده و با نياز آبي بالا شامل برنج، گوجه‌فرنگي و چغندرقند، به ترتيب، 67/40، 17/23 و 45/10 درصد و همچنين، بازده اقتصادي فعاليت هاي زراعي در تمامي نقاط دشت رامجرد افزايش مييابد؛ و بر اين اساس، بازده برنامه اي كل اراضي داراي حقابه شبكه نيز از حدود 080/2013 به 200/2194 ميليارد ريال (معادل نُه درصد) بهبود خواهد يافت. بنابراين، ايجاد بازار آب مي­تواند كارآيي اقتصادي منطقه را بهبود بخشد كه البته، مستلزم اتخاذ مقررات و قوانين كارساز و نظارت دقيق بر اين بازار است. تشكيل و تقويت نهادها و تشكل­هاي محلي آب­ بران كه از جايگاه حقوقي و قانوني برخوردار باشند، مي­تواند بستر لازم براي تشكيل بازار آب و نظارت بر اين بازار را فراهم سازد.

Over the last two decades, water markets have been considered as a desirable demand management strategy to address water scarcity. Accordingly, it is important to assess the impacts of water market formation on the livelihood of farmers in order to plan for the implementation of this policy in the agricultural sector. In the present study, the effects of water market formation on the changes in crop pattern and farmers' gross margin were investigated. The required data were collected in a multi-stage random sampling method from 100 farm-operators with water quota in Ramjerd Plain Irrigation Network; then, the positive mathematical planning (PMP) model was prepared and the water market formation scenario was implemented, considering an equilibrium price. The results showed that the formation of the water market would increase the area under cultivation of high-yielding crops with high water requirements including rice, tomatoes and sugar beets by 40.67, 23.17 and 10.45 percent, respectively. Also, with the formation of the water market, the gross margins of agricultural activities in all parts of the Ramjerd Plain would increase; accordingly, the gross margins of the total plans of lands with water network quota would improve from about 2194.200 to 2013.080 billion rials (equivalent to nine percent). Therefore, creating a water market can improve the economic efficiency of the region, which obviously requires the adoption of effective rules and regulations and close monitoring of this market. Establishing and strengthening local agricultural water institutions and organizations with legal positions can pave the ground for establishing and monitoring the water market.