بازنگري در نگرش فقهي به نهاد ازدواج در پرتو آموزه‌هاي اخلاقي و قرآني

Fiqhi Attitude towards the Institution of Marriage: A Moral and Qurʾānic Critical Revision

مناسبات هنجاري حاكم بر نهاد برده‌داري و مناسبات هنجاري حاكم بر خريد و فروش كالا در نگرش رايج فقهي به نهاد ازدواج نقش پر رنگي بازي مي‌كنند. با بررسي فتاواي فقيهان در باب نكاح به خوبي مي‌توان ردپاي تأثير اين مناسبات را در تشخيص و تعيين حقوق و تكاليف شرعي زن و مرد در نهاد خانواده و ازدواج نشان داد. اين تأثير تا بدانجاست كه يگانه مستند برخي از فتاواي رايج در باب نكاح مقايسه ازدواج با خريد كنيز است. اين مقاله مي‌كوشد: (1) با استقراء استدلال‌هاي فقهي در باب نكاح اين نقش و تأثير را نشان دهد؛ (2) نشان دهد كه اين نگرش از نظر اخلاقي قابل دفاع نيست؛ (3) نشان دهد كه ميان اين نگرش و نگرش قرآن به نهاد ازدواج تفاوت عميقي وجود دارد؛ و (4) با ارائه تفسير جديدي از روايات مربوط به باب نكاح، نشان دهد كه برداشت رايج فقهي از اين روايات نادرست است، و قرآن و سنت معتبر، نگرش تاجرانه و مردسالارانه به نهاد ازدواج و نگرش مالكانه و سطله‌جويانۀ مردان نسبت به زنان را تأييد نمي‌كند.

An inductive examination of fiqhi verdicts on the institution of marriage reveals the substantial influence of conventional (and partially religious) norms governing the institution of slavery and commercial practice. The extent of this influence is such that the sole justification for some of these verdicts is analogical reasoning comparing marriage to trading a female slave. This article tries to: (1) demonstrate this influence using a comprehensive survey of fiqhi Verdicts on different aspects of marriage; (2) show that this approach is not morally justifiable; (3) illustrate that there is a huge gap between this and the Qurʾānic outlook on marriage; and (4) present a new interpretation of the relevant body of traditions (Sunnah) Concerning marriage showing that the popular fiqhi understanding is incorrect and that the Qurʾān and valid traditions do not endorse a mercantile, domineering and patriarchal attitude towards women. In our concluding remarks, we briefly elaborate on different types of discourse found in the Qurʾān and Sunnah claiming that substantive discourses, such as moral and spiritual discourses, must be distinguished from accidental discourses, such as economic and master-slave discourses, and that we must interpret the latter in light of the former and not the other way around.