بازخواني ديدگاه صدرالمتألّهين درباره‌ي وجود ذهني

از برخي عبارات صدرالمتألّهين برمي‌آيد كه وي وجود ذهني را همان صور ادراكي مي‌داند؛ صوري كه از منظر او، مخلوق نفسند. برخي ديگر از عبارات او نيز چنين نتيجه مي‌دهد كه اين وجود (وجود ذهني) مرتبه‌اي از سلسله مراتب وجود اشياء است. اما عبارات ديگري از ايشان نقل شده كه نشان مي‌دهد از نظر وي، وجود ذهني در عين اينكه همان صورت ادراكي و مخلوق نفس است، مرتبه‌اي از سلسله مراتب وجود اشياء نيز هست. بررسي دقيق اين ديدگاه‌ها ما را به اين نتيجه مي‌رساند كه اين دو امر باهم سازگار نيستند و نمي‌توان پذيرفت كه صورت ذهني، هم مخلوق نفس باشد و هم مرتبه‌اي از سلسله مراتب وجود اشياء. همچنين درباره مدعاي ادله وجود ذهني، با صرف نظر از عبارات صدرالمتألهين، چهار احتمال وجود دارد كه در اين نوشتار، هر يك جداگانه بررسي شده است. برخي از اين ادله، حد وسطشان شناخته‌شده‌تر از مدعا نيست، و لذا نمي‌توانند مدعا را اثبات كنند؛ مگر آنكه بگوييم مي‌خواهند قول به «اضافه را رد كنند. برخي از ادله نيز بر پيش‌فرض‌هاي نااستوار بنا نهاده شده‌اند.