تبيين مؤلفه‌هاي تاريخ‌نگاري ديني سيدجعفر شهيدي

تاريخ‌نگاري علمي كه پس از تحولات روش‌شناسي و پيشرفت‌هاي حوزۀ نظري تاريخ، از غرب آغاز شد، بينش ‌و روش مورخان را ارتقا داد و اصول تازه‌اي براي تاريخ‌پژوهشي بنيان نهاد. مورخان معاصر ايراني نيز با الهام از اين پيشرفت‌ها، آثاري با چهارچوب‌هاي جديد علمي پديد آوردند، ازجمله سيدجعفر شهيدي، با وجود خاستگاهي حوزوي و سنتي توانست از دستاوردهاي جديد علم تاريخ در حوزه‌هاي پژوهشي تاريخ اسلام و تاريخ زندگاني امامان‌‌ شيعه(ع) بهره گيرد. مسئلۀ محوري پژوهش حاضر بررسي و تبيين اصول تاريخ‌پژوهي در آثار اين مورخ براي پاسخ به اين پرسش است كه مؤلفه‌هاي تاريخ‌نگاري شهيدي چيست و آيا مي‌توان آنها را روشمند و علمي دانست. به‌ نظر، شهيدي در مقام مورخي مسلمان و شيعۀ معتقد متأثر از تغييرات ‌اجتماعي و براي پاسخ به‌ دغدغه‌هاي شخصي و نيازهاي عصري، درصدد بوده ضمن قرائتي تازه از تاريخ‌ اسلام، از حيات پيشوايان ديني نيز به‌‌منزلۀ الگوهايي انساني ‌و‌ اخلاقي، تصويري تاريخي و به‌ دور از شوائب، اوهام و زوائد ارائه كند؛ اين كوشش‌ها با هدف تقويت و ترويج دين و اخلاق، به‌نوعي «تاريخ‌نگاري ديني» منجر شده است. تاريخ‌نگاري اين مورخ واجد مؤلفه‌هاي‌ روش‌شناسي مهمي همچون جرح‌وتعديل علمي و انتقادي روايت‌ها، تلاش براي تبيين‌ تاريخي و روشمند برخي انگاره‌هاي عقيدتي، بهره‌گيري نسبي از رويكردها و مباني ساير علوم براي ارائۀ تحليل‌هاي‌ جامع و نقد آرا برخي نويسندگان مسلمان ‌و مستشرقان است. شهيدي به‌عنوان مورخي‌‌ اديب تلاش‌ كرده است اصول پيش‌گفته را به‌صورت علمي و روشمند، با ادبياتي گويا و مبتني بر گفت‌‌و‌‌شنودِ پرسش‌محورانه با سوژه‌هاي تاريخي به‌ كار بندد، گرچه ‌در موضوعاتي نيز از توصيفات سنتي فراتر نرفته‌ و بينشي متكي‌ بر ستون ‌شريعت و تحت‌تأثير انگاره‌هاي ‌عقيدتي دارد، با اين‌ ‌وصف شايد بتوان او را تاريخ‌نگاري «نوسنت‌گرا» به شمار آورد.