بازتاب مضامين عرفاني و اخلاقي در حدائق الانوار محمدصادق قومشمي

نسخۀ خطي حدائق الانوار، رسالۀ مفصّلي است در عرفان و توحيد. با نثري ساده و مرسل كه مؤلف در فصل اول مقدّمه، شرح‌حال خودش را ذكرنموده است. نويسنده، كتابش را در هشت حديقه و هر حديقه در چند گلزار و شجره تنظيم كرده و در آن اشعار و حكايات زيادي از شاعران و نويسندگان ديگر آورده است. حكايت‌هاي حدائق الانوار، نمونه‌اي از ادبيّات داستاني در متون نثر عرفاني فارسي است. نويسنده، در اين كتاب مضامين تعليمي، اخلاقي و عرفاني را به بهترين شكل بيان نموده است. در اين مقاله برآنيم تا برجسته‌ترين آموزه‌هاي عرفاني و اخلاقي قومشمي از جمله طلب، عشق، معرفت، توحيد، فقر و فنا، مبارزه با نفس، نكوهش دنيا و دنياپرستان، رياضت، يقين، قرب، انسان كامل و ...را بنمايانيم. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه قومشمي در حدائق الانوار، براي تبيين موضوعات عرفاني، به استفاده از اساطير مختلف ملي و مذهبي دست‌زده است. بيشترين توجّه نويسنده، به اساطير مذهبي بعد از اسلام است كه در اين ‌بين، شخصيّت‌هايي چون پيامبر(ص) و امام علي(ع) و امام زمان(عج) بن‌مايۀ اصلي نوشتۀ او را تشكيل مي‌دهند. اساطير ديني قبل از اسلام، در درجۀ دوم استفاده قراردارند و اساطير ملي با فاصله‌اي كم در درجۀ سوم اهميّت قرارمي‌گيرند. قومشمي از اساطير ملي نيز براي تبيين مفاهيم مذهبي و عرفاني بهره جسته است. وي گاه براي برجسته‌تر كردن مفاهيم عرفاني، به بازگويي اساطير گذشته پرداخته است.