اعتبارسنجي سه گزارش سياسي درباره ميرزاي نائيني؛ ارتباط نزديك با سيد‌جمال‌الدين اسدآبادي و حكم به اعدام شيخ‌فضل‌الله نوري و ملاقربانعلي زنجاني

در اين مقاله سه گزارش سياسي درباره ميرزاي نائيني، با روش تاريخي (توصيفي و تحليلي) مورد پژوهش قرار گرفته است: 1. روابط نزديك و صميمي ميان ميرزاي نائيني با سيد‌جمال‌الدين اسد‌‌آبادي؛ 2. صدور اجازه از سوي ميرزاي نائيني براي اعدام شيخ ‌فضل‌الله نوري و جعل تلگراف به نام آخوند خراساني؛ 3. تشكيل جلسه با محوريت آخوند خراساني جهت تصميم‌گيري درباره ملاقربانعلي زنجاني كه براساس آن، ميرزاي نائيني به لزوم اعدام ملاقربانعلي نظر داد و در تلگراف آخوند مطالبي اضافه كرد. نتايج تحقيق درباره اين سه گزارش چنين است: 1. اصل آشنايي و ارتباط ميان سيدجمال و ميرزاي نائيني صحيح است؛ اما وجود «رابطة بسيار صميمي و گرم» ميان اسدآبادي و نائيني و رفت‌و‌آمد مكرر سيدجمال نزد نائيني، نادرست و دست‌كم محل ترديد است؛ 2. گزارش دوم از اساس كذب و دروغ است؛ 3. دربارۀ محتواي گزارش سوم، همانند گزارش اول، بايد تفكيك قائل شد. بخشي از مطالب آن، كه به نوعي در برخي منابع ديگر نيز آمده، صحيح است؛ اما بخشي ديگر از آن قابل ترديد و انكار مي‌باشد. براين‌اساس، اينكه ميرزاي نائيني نظرش بر اعدام ملاقربانعلي بود و در تلگراف آخوند مطالبي اضافه كرده بود، پذيرفته نيست.