نتايج مطالعات پتروگرافي- گونه شناختي سفال هاي پيش از تاريخي محوطه تُم خرگوش، استان هرمزگان

Results of Petrographic-Typological Studies of Prehistoric Pottery of Tom Khargoosh, Hormozgan Province

بر اساس شواهد باستان‌شناختي در دوره پيش از تاريخ، استان هرمزگان داراي ارتباطات فرهنگي با مناطق فارس و كرمان از يك‌سو و سواحل خليج فارس و مكران بلوچستان از سوي ديگر بوده است. با توجه به اين‌كه در سطح منطقه كارهاي باستان-شناسي اندكي صورت گرفته است، لذا هنوز مساِئل و نكات مبهم باستان‌شناسي زيادي به‌خصوص در دوره پيش از تاريخي آن مطرح است. يكي از محوطه‌هاي شاخص و نويافته منطقه، محوطه تُم خرگوش در دشت حاجي‌آباد استان هرمزگان است. از سطح اين محوطه تعدادي دست ابزارهاي سنگي و قطعات سفالي در يك بررسي باستان‌شناسي به‌دست آمده است. اين مقاله به‌مطالعه گونه‌شناختي 46 قطعه سفال سطحي محوطه و نتايج پتروگرافي 8 قطعه از آن‌ها با هدف گاهنگاري نسبي و شناخت بيشتر مشابهت‌هاي سفالي در اين محوطه با ساير نواحي اختصاص دارد. پرسش‌هايي در اين پژوهش به‌شرح زير مطرح گرديد: ?. بر اساس مطالعه بر روي سفال‌هاي محوطه تم خرگوش، چه دوره‌هاي فرهنگي پيش از تاريخي در اين محوطه وجود داشته است؟ 2. مقايسه يافته‌هاي سفالي و نتايج پتروگرافي آن‌ها در محوطه تم خرگوش، بيانگر شباهت با سفال‌هاي چه مناطق ديگري بوده است؟ مطالعه گونه‌شناختي- مقايسه‌اي اين قطعات سفالي با روش تحقيق كتابخانه‌اي- ميداني نشان داد كه محوطه در دوره‌هاي مس و سنگ و مفرغ داراي استقرار بوده است. محوطه تُم خرگوش در دوره مس و سنگي داراي مشابهت سفالي با سنت‌هاي سفال‌گري استان فارس و كرمان بوده است. نتايج پتروگرافي اين قطعات مس و سنگي ساده در محوطه تم خرگوش نشان داد كه از نظر مشخصات ظاهري، شاموت و حتي دماي حرارت براي پخت، مشابه با ظروف دوره ابليس I و تپه يحيي دوره‌هاي VII-VA بوده است. در عصر مفرغ از محوطه تُم خرگوش، سفال‌هاي نخودي منقوشي به‌دست آمده كه مشابه با سفال‌هاي محوطه‌هاي عصر مفرغ در حوزه جنوب ‌شرقي ايران است و لذا محوطه داراي ارتباطات فرهنگي با منطقه جنوب ‌شرق ايران و به‌خصوص تپه يحيي بوده است.

Hormozgan province is located in the south of Iran. This region has had cultural relations with the interlocutors of Fars province and the south of Kerman on one hand, and the coasts of the Persian Gulf and Makran of Balochistan on the other. Archaeological evidence suggests that the geographical location of the area provided the necessary conditions for the presence of human communities in prehistoric times. Given that little archeological work has been done in this region, there are still many ambiguous archaeological issues, especially in the prehistoric period. One of the most important and newly discovered sites in Hormozgan is called Tom Khargoosh, which is located in the village of Palangan and in the Hajiabad plain. A number of stone tools and pottery pieces has been revealed through an archaeological excavation at this site. The present paper is devoted to the typological study and the petrographic analysis of the same pottery pieces discovered in Tom Khargoosh. The results of the typological study of 46 surface pottery pieces and petrographic analysis of 8 pieces are presented in this paper with the aim of relative chronology and further understanding of the existing similarities between potteries in this site and potteries found in other areas. Two questions are addressed: 1. Based on a study of Tom Khargoosh site potteries in this area, what prehistoric cultural periods existed in the site? 2. What similarities are to be found after comparing pottery findings and their petrographic results in the Tom Khargoosh site with other sites? Typological-comparative study of these pottery pieces showed that the site was established in the periods of Chalcolithic and Bronze. The potteries of Tom Khargoosh site in the Chalcolithic Age had a similarity with the pottery traditions of Fars and Kerman provinces. In the Bronze Age, painted potteries were obtained from Tom Khargoosh site, which were similar to the potteries of the Bronze Age sites in the southeastern part of Iran, and therefore, the area proved to have cultural ties with the southeastern region of Iran, especially Yahya Tepe.