پديد آورندگان :
قصري، محمدعلي داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰ، ﺗﺒﺮﯾﺰ، اﯾﺮان , ميرغلامي، مرتضي داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰ، ﺗﺒﺮﯾﺰ، اﯾﺮان , حجت، عيسي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان - داﻧﺸﮑﺪه ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ، ﺗﻬﺮان، اﯾﺮان
كليدواژه :
خوانش , مساجد معاصر تبريز , رابطۀ فرم و نماد , فقه شيعي
چكيده فارسي :
مقولۀ خوانش مخاطبان از مساجد معاصر ايران در ادبيات نظري معاصر كشورمان، امري كمترشناخته‌شده است و اهميت بناي مسجد در مقام يكي از سمبل‌هاي معماري اسلامي ايران، حساسيت ويژه‌اي به اين حوزه مي‌بخشد. در خوانش مخاطبان از دريچۀ رابطۀ فرم و نماد، به بناي مسجد به‌مثابۀ آميخته‌اي از كالبد و معنا نگريسته مي‌شود. امروزه، گاه شاهد ظهور مساجدي هستيم كه خوانش مشتركي از آنها بين مخاطبان وجود ندارد؛ لذا تحليل چگونگي خوانش مي‌تواند در معرفي اين فرايند، مؤثر باشد. جهت‌گيري كلي پژوهش، بر اساس هدف، از نوع تحقيقات بنيادي است و ماهيت و روش اين پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي است. با استفاده از منابع مكتوب، مدلي براي خوانش مساجد معاصر به دست آمد و در بخش ميداني و ارزيابي خوانش مخاطبان، از نُه مسجد متنوع كه از ميان 180 مسجد معاصر تبريز انتخاب شده بودند، استفاده گرديد. از ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده براي تقرب به اهداف پژوهش استفاده شد. نتايج نشان مي‌دهد در خوانش مساجد معاصر، علاوه بر عناصري چون گنبد و مناره، مفاهيم فرامادّي مانند آرامش روحي و معنويت نيز نقش مهمي دارند. به نظر مي‌رسد در احكام فقهي شيعي، به عنوان معيار تحليل خوانش براي سنجش برخي از عوامل دخيل در خوانش مانند، سبك، آرايه، مناره و محراب، سنجه‌هايي ارائه شده باشد و وجود برخي عناصر از جمله گنبد و ايوان، هر چند با معيارهاي مذكور قابل سنجش نيستند، براي فهم و خوانش بهتر معاني در مساجد معاصر ضروري به نظر مي‌رسند.
چكيده لاتين :
The contemporary theoretical literature seems to be
characterized by a lack of focus on reading architectural
works, in particular, visiting users’ readings of
contemporary Iranian mosques. The mosque, as an
important symbol of the Iranian-Islamic architecture,
endows the field with a special sensitivity. In our exploration
of visiting users’ readings from the perspective
of form and symbolism as the central focus
of the present study, we consider the mosque as a
structure composed of form, meaning, apparent
manifestations and abstract concepts. Today, for
various reasons, we are witness to the emergence of
mosques whose users lack a shared understanding
of them. Therefore, an analysis of how visiting users
read an architectural structure and the factors affecting
the reading can help clarify this process. It
can also help us provide effective strategies for designing
mosques with divine symbols whose references/
meanings can be optimally read or deciphered,
by the average visiting user. The present
study is a fundamental research with practical objectives
and it features a descriptive-analytical design in
terms of its general approach and procedures. First,
we developed a model for reading contemporary
mosques through a review of literature and a survey
of experts’ viewpoints. We used the model as the
basis of inclusion into the field study. Then, we evaluated
and compared visiting users’ readings of nine
cases selected from among 180 contemporary
mosques in Tabriz as located on a spectrum of similarity/
dissimilarity to traditional mosques. Questionnaires,
interviews and observation were used to
collect the required data. The results showed that, in
addition to apparent and symbolic elements such as
domes and minarets, abstract concepts such as
peace of mind and spirituality play an important role
in the reading of contemporary mosques. It seems
that Shiite jurisprudential decrees, as our criteria for
analyzing user readings, include certain principles for
evaluating some of the elements involved in reading
such as style, patterns, embellishments, minarets
and altars. Although some important elements in
the reading of Iranian mosques – including but not
limited to domes, porches and forecourts – cannot
be evaluated with the above-mentioned criteria,
they are necessary for a better reading/
understanding of the meanings associated with
contemporary mosques due to their recurrence and
assimilation in the historical course of the evolution
of mosques.
