خوانش پديدار شناختي رمان الحرام با تكيه بر مسئوليت نامتقارن اخلاقي «لويناس»

Phenomenological Analysis of the novel Al-Haram based on the Asymmetric Moral Responsibility of Levinas

مسئوليت انسان در رابطه با ديگري، پرسشي تاريخي است كه فيلسوفان هر كدام به فراخور خويش، در صدد پاسخگويي بدان برآمده‌اند. در مكتب پديدارشناسي كه تعامل بين سوژه و ديگري اهميّت خاصّي دارد، «لويناس» قائل به مسئوليت‌پذيري سوژه نسبت به ديگري به‌صورت نامتقارن و نابرابر است. رمان الحرام نوشته «يوسف ادريس»، از آن جهت كه مشتمل بر زنجيره روابط گوناگون درباره زنان و نوع برخورد خانواده و جامعه با آنان است، براي بررسي براساس رويكرد لويناس انتخاب شده است. با توجّه به هدف پژوهش كه تبيين ميزان كارآمدي ديدگاه لويناس را، در بازنمايي تبعيض عليه زنان و نمود موقعيّت آنان به‌عنوان سوژه و ديگري، مدّنظر دارد، مهمترين شخصيّت‌هاي رمان، هم در جايگاه «سوژ‌گي» و هم در جايگاه «ديگري» مطابق گزاره‌هاي لويناس بررسي شدند. نتايج تحقيق نشان داد آن مسئوليتي كه مرد در مقام سوژه نسبت به ديگري به عهده دارد در مواجهه با امر زنانه، به ناگاه تغيير مي‌يابد، اما زن در مقام سوژه بايد از همه چيز خويش بگذرد. سوژة مذكّر، تاب هيچ اختلالي در آسايش خويش نداشته، براي برطرف‌كردن عامل ناآرامي از خشونت ابايي ندارد. در مقابل، زنان در همه زندگي‌شان، تحت قيموميّت سوژة مذكّر قرار داشته، مسئوليت‌هاي خانوادگي آنان به‌قدري پر مشقّت است كه فرصتي براي نمود «من» به آنها داده نمي‌شود. نگاه لويناس به امر زنانه، از جنس همدردي با نقش سركوب‌شدة آنان نيست، بلكه در مقابل، «ديگري زنانه» را تا حدّ «همان»ِ مدّنظر سوژه مذكّر، تقليل داده است.

Man's responsibility in relation to the other is a historical question that philosophers have sought to answer in their own ways. In the school of phenomenology, in which the interaction between the subject and the other has the particular importance, Levinas believes that the subject's responsibility to the other is asymmetric and unequal. The novel "Al-Haram" written by "Yusuf Idris" has been selected for study based on Levinas's approach because it contains a series of different relationships about women and the way the family and society treat them. Given the purpose of the study, which seeks to explain the effectiveness of Levinas's view in representing discrimination against women and their status as subjects and others, the most important characters of the novel, both in the position of "subjectivity" and in the position of "other" according to Levinas's report. The results of the research showed that the responsibility that a man owes to another as a subject in the face of femininity changes suddenly, but a woman as a subject must go beyond everything. The male subject does not have any disturbances in his comfort, he does not hesitate to use violence to eliminate the cause of unrest. In contrast, women have been under the tutelage of the male subject throughout their lives, and their family responsibilities are so arduous that they are not given the opportunity to express themselves. Levinas's view of femininity is not one of sympathy for their repressed role, but rather reduces the "feminine other" to the "same" of the masculine subject.